انفاق

انفاق از نگاه قرآن و حدیث

آیت الله محمدی ری شهری

کتاب «انفاق از نگاه قرآن و حدیث» تألیف مرحومآیت الله محمدی ری شهریبا همکاریحجت الاسلام رسول افقیو ترجمهحجت الاسلام و المسلمین عبدالهادی مسعودی، در پژوهشکده علوم و معارف حدیث پژوهشگاه قرآن و حدیث، به زبان فارسی - عربی، در قطع وزیری، در ۵۵۱ صفحه به نگارش درآمده است و در سال ۱۴۰۱ با همکاری انتشارات دارالحدیث منتشر شده است.

در قرآن کریم و احادیث اسلامی، انفاق به معنای صرف کردن داشته ها در مصارف نیکوکارانه، به عنوان عمل صالح و یکی از ویژگی های مومنان و مکمل ایمان، مورد تأکید فراوان است.

انفاق در این متون علاوه بر این که وسیله توزیع ثروت و کاهش محرومیت های اقتصادی است، فضیلتی اخلاقی و دارای بعد تربیتی نیز هست.

معرفی کتاب:
کتاب انفاق از نگاه قرآن و حدیث،در چهارده فصل خود، نزدیک به هزار و پنجاه آیه و روایت را در بر گرفته و از خلال آنها، تبیین و تحلیل مهم‌ترین مباحث مربوط «انفاق» را از منظر قرآن و سنت، در پیش دید مخاطبان قرار ‌داده است.

ابتدا در مقدمۀ کتاب، کلیاتی درباره انفاق و مباحث کلی مرتبط با آن مطرح شده است.

در فصل اول،آیات و روایات ترغیب کننده به انفاق، مطرح شده و انفاق کردن مستقیم یا به نیابت، مورد توجه قرار گرفته است.

فصل دوم، ویژگی‌ های انفاق در راه خدا را بررسی کرده و به ماندگاری آن نزد خداوند و برتر بودن آن نسبت به عبادت‌ های مستحبی (همچون نماز و روزه و حج مستحبی) اشاره شده است.

در فصل سومآثار و نتایج انفاق در راه خدا با استفاده از آیات و روایات، تبیین شده است که از جمله مهم‌ترین آنها، جبران و جای‌گزین شدن شیء انفاق شده به لطف خداوند، برکت یافتن دارایی انفاق‌ کننده و حفظ شدن و فزونی یافتن آن، افزایش طول عمر انفاق‌ کننده، ‌دور شدن آسیب ‌های جسمی و روحی از وی، استجابت دعای وی، آسودگی وی در قبر و قیامت، و در نهایت، دستیابی وی به مقام قرب الهی است.

فصل چهارم به سیره پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت علیهم السلام در انفاق کردن پرداخته و نمونه ‌های زیبایی از شیوه انفاق معصومان علیهم السلام را در پیش دید مخاطبان قرار می‌ دهد تا با الگوگیری از این اسوه‌ های بی ‌نظیر دین و اخلاق، روش آنان را سرمشق رفتار خود قرار دهند.

در فصل پنجم، برترین نمونه ‌های انفاق، از زوایای متفاوت، تبیین شده است:

از منظر انفاق کننده، انفاق کردن فرد تنگ‌دست را برترین شمرده است. انفاق به خویشان، فقیران مؤمن و اسیران را نیز برترین نمونه‌ های انفاق برشمرده است.

از منظر زمانی نیز انفاق در آغاز روز، روز و شب جمعه، و ماه ‌های رجب، شعبان و رمضان را توصیه کرده و در نهایت، صدقه پنهانی و صدقه پیش از مرگ را برترین انفاق برشمرده است.

فصل ششم به تحلیل چرایی و چگونگی تسهیل انفاق پرداخته است. مهم‌ترین عامل تسهیل دِهِش، برگرفته از این باور است که این اموال، از آن خدای تبارک و تعالی است؛ یعنی انفاق کننده، تنها امانتدار مالُ الله است و آن را به دیگر بندگان خدا می‌ رساند. البته یقین به جای‌گزین شدن مال، نترسیدن از نادار شدن، بزرگ‌منشی و ایمان به نادیده‌ ها را نیز از عوامل جانبی تسهیل و گسترش انفاق برشمرده است.

فصل هفتم، مهم‌ترین انفاق را انفاق به پدر و مادر، خانواده و خویشان معرفی کرده و در ادامه، انفاق به فقیران مؤمن، دِهِش به فردی که درخواست کمک کرده و ... را برمی‌ شمارد.

در فصل هشتم، ویژگی‌ های برترین انفاق را بررسی می‌ کند و به مواردی چون؛ اخلاص در نیّت، انفاق از مال حلال، عطا کردن پیش از درخواست، آغاز کردن از نزدیکان، پنهان داشتن انفاق مستحب و آشکار کردن انفاق واجب، پیشی گرفتن در انفاق، انفاق مستقیم و عدم پیجویی استحقاق درخواست کننده، اشاره می‌ کند.

در فصل نهم نیز ناشایسته ‌های انفاق، از جمله؛ امروز و فردا کردن، باز پس‌گیری، منت‌ گذاری و تکبرورزی، مطرح شده است.

فصل دهم به میانه‌ روی در انفاق پرداخته و از زیان زدن به خود یا وارث، پرهیز داده است. همچنین انفاق زیاده بر نیاز نیازمند را نیز ناشایست شمرده است.

فصل یازدهم به پرهیز از بُخل اشاره دارد و ضمن تبیین اسباب پدیداری آن، کیفر اُخروی بخل و حسرت بخیل در روز جزا را مطرح کرده است.

فصل دوازدهم، در ارتباط با درخواست کردن از دیگران و چگونگی مواجهه با درخواست کننده است و اگر چه درخواست و تکدّی را (به ویژه از سوی کسی که نیاز جدّی ندارد)، ناپسند شمرده است؛ ولی راندن درخواست کننده را نیز ناپسند دانسته است.

در فصل سیزدهم، به انفاق مخلصانه پرداخته و کفر، ریا، منّت‌گذاری، انفاق از مال حرام و عدم رعایت اولویت خویشان را مانع قبول شدن انفاق معرفی کرده است.

فصل چهاردهم، انفاق ‌های غیر مالی را کاویده و نمونه ‌های متفاوتی از آنها را ارائه کرده است. یاد دادن دانش به دیگران، داشتن گفتار و زبان شیرین و خوش، کمک کردن به ناتوان، تسهیل کار مردمان، مدارا با مردم، ذکر خدا، سلام کردن با روی گشاده، آشتی دادن مردم، نگاهداری زبان، دوری کردن از کار حرام و شرارت و در نهایت، انجام دادن هر کار نیک، از موارد انفاق غیر مالی دانسته شده است.

لازم به ذکر است کتاب انفاق از نگاه قرآن و حدیث، از جمله آخرین پژوهش ‌ها و نگاشته‌ های مرحوم آیت الله محمد محمدی ری‌ شهری (۱۳۲۵ - ۱۴۰۱ ش) است که اندکی پس از رحلت ایشان منتشر می‌ شود.

آیت اللّه محمدی ری‌ شهری - که پژوهش ‌های حدیثی خود را از دوره جوانی و دهه چهل شمسی آغاز کرده بود، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، آن را گسترش داد و با تأسیس مؤسسه علمی - فرهنگی دارالحدیث، انفاق داشته‌ های علمی و مالی خویش را آغاز کرد. ایشان افزون بر تأسیس پژوهشگاه و دانشگاه قرآن و حدیث به تربیت پژوهشگران متخصص در این حوزه همت گماشت. ثمره پژوهش‌ های شخصی ایشان و یا پژوهش‌ های گروهی‌ ای که به هدایت ایشان و با همکاری پژوهشگران دارالحدیث انجام شده است، افزون بر صد عنوان پژوهش حدیثی است که در بیش از ۲۵۰ جلد منتشر شده است. این تلاش ‌ها، ایشان را در زمره شایسته ‌ترین انفاق کنندگان قرار داده که رزق و روزی الهی ارزانی شده به خود را در میان مردم و نیازمندان می‌ گستراند.