شهادت نامه امام حسین علیه السلام

پيش‏گفتار

بررسى جامع و همه‏جانبه زندگى پيشوايان دينى (پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام)، از آن رو كه به فهم درست گفتار، رفتار و موضعگيرى آنان در شرايط گوناگون مى‏انجامد، ضرورى است؛ زيرا نگاه تجزيه‏اى و تك‏بعدى، از آفتِ بدفهمى مصون نيست. در نگاه جامع مى‏توان رشته پيوند حلقه‏هاى به ظاهر گسسته را پيدا كرد، چنان كه با همين نگاه مى‏توان تعارض ظاهرى برخى سخنان و رفتارها را برطرف ساخت.

اين جامع‏نگرى، تنها با پژوهش‏هاى علمى و روشمند در باره هر يك از اين پيشوايان، تحقّق مى‏يابد كه لازمه آن، حضور محقّقان با تخصّص‏هاى گوناگون در مراحل مختلف پژوهش است.

به انجام رساندن چنين پژوهش‏هايى، ساليان درازى است كه دغدغه اين جانب و همكارانم در پژوهشكده علوم و معارف حديث است.

دانش‏نامه امير المؤمنين عليه السلام‏ كه در سال ۱۳۷۹ منتشر شد،[۱] نخستين اثر از اين گونه پژوهش بود كه پس از مدّت‏ها تلاش، به ثمر نشست و در جامعه علمى داخل و خارج كشور، بازتاب‏هاى بسيار مثبت داشت. دومين اثر از اين مجموعه نيز كتابى است با عنوان‏ دانش‏نامه امام حسين عليه السلام‏ كه به لطف الهى در سال ۱۳۸۸ پس از سال‏ها مطالعه و تحقيق، با همكارى جمعى از پژوهشگران پژوهشكده، به انجام رسيد و در جاى خود، مورد توجّه ويژه فرهيختگان و عموم خوانندگان قرار گرفت. در اين كتاب، تلاش شده است تا زواياى مختلف زندگانى امام حسين عليه السلام (و از آن جمله حماسه تاريخ‏ساز كربلا)، به تفصيل، مورد بررسى و پژوهش قرار گيرد.

ناگفته پيداست كه امام حسين عليه السلام در ميان شيعيان و عموم مسلمانان و حتّى ديگر جوامع، بيشتر با حادثه عاشورا- كه درخشان‏ترين بخش زندگى ايشان است-، شناخته شده است. البته اگر گزارش اين بخش از زندگى ايشان با ديگر بخش‏هاى آن همراه گردد، شناخت كامل‏ترى به دست مى‏دهد. از اين رو، تلاش شد تا در دانش‏نامه ياد شده، تمام مقاطع زندگى امام حسين عليه السلام بازگو شود، هر چند حساسيت و بزرگى حادثه عاشورا ايجاب مى‏كرد كه نسبت به آن مقطع، بررسى علمى درخور انجام گيرد كه اين مهم نيز در حدّ توان، به منصّه ظهور رسيد. اين كوشش‏ها با اين هدف سامان يافت كه بتواند تاريخ زندگى نورانى و افتخارآميز حضرت ابا عبد اللَّه الحسين عليه السلام و بويژه حماسه كربلا را، هر چه كامل‏تر، دقيق‏تر و با شيوه‏هاى علمى به خوانندگان، منتقل نمايد.

به نمايش گذاشتن نسخه‏اى از انسان كامل و قرآن ناطق‏

واقعيت، اين است كه امام حسين عليه السلام، با بهره‏گيرى از فرصت گران‏قدر كربلا، نسخه كاملى از قرآن ناطق و انسان كامل را در برابر چشم جهانيان، به نمايش گذاشت و حماسه‏اى بى‏نظير، پديد آورد.

در اين حماسه، انواع خصلت‏هاى والاى انسانى، همچون: صبر و استقامت، ايثار و از خود گذشتگى، كرامت و عزّت نفس، آزادى‏خواهى، صداقت و حفظ آرامش روانى در سخت‏ترين شرايط زندگى (در برابر انواع پستى‏ها، جنايت‏ها، قساوت‏ها و بى‏رحمى‏ها)، به گونه‏اى جلوه يافته كه فرشتگان الهى، شگفت‏زده شده‏اند.[۲]

اين نمايش، به قدرى صريح، روشن، آشكار و عمومى بود كه حتّى دشمنان امام على عليه السلام و اهل بيت عليهم السلام نيز نتوانستند آن را تحريف كنند و چهره درخشان ابا عبد اللَّه الحسين عليه السلام و قيام الهى او را به گونه‏اى ديگر، جلوه دهند.

بزرگ‏ترين درس عاشورا

تاريخ عاشورا، درس‏هاى اخلاقى، سياسى و اجتماعى ارزنده و متنوّعى را به امّت اسلامى، بلكه به همه آزادى‏خواهان راستين، ارائه مى‏كند؛ ليكن بزرگ‏ترين درس آن، هشدار نسبت به استحاله فرهنگى و سياسى يك جامعه ارزش‏مدار است. اين درس، خصوصاً براى ملّت ايران- كه با الهام گرفتن از فرهنگ عاشورا و رهبرى يكى از فرزندان راستين ابا عبد اللَّه الحسين عليه السلام، امام خمينى رحمه الله، انقلابى را بر پايه ارزش‏هاى اسلامى پديد آوردند-، فوق العاده مهم، بيدار كننده و عبرت‏آموز است.

واقعيت، اين است كه تاريخ عاشورا، از ظرفيت بى‏بديلى در هدايت انسان‏ها و ساختن جامعه آرمانىِ انسانى و مبتنى بر ارزش‏هاى اسلامى، برخوردار است و با توجّه به اين ظرفيت فرهنگى، راز اين حديث نبوى گشوده مى‏گردد كه: در حسّاس‏ترين نقطه عرش الهى، از حسين، به عنوان «چراغ هدايت» و «كشتى نجات»، ياد شده است. متن حديث، چنين است:

إنَّ الحُسَينَ بنَ عَلِىٍّ عليه السلام فِى السَّماءِ أكبَرُ مِنهُ فِى الأَرضِ؛ و إنَّهُ لَمَكتوبٌ عَن يَمينِ عَرشِ‏  اللَّهِ عز و جل: مِصباحُ هُدىً، و سَفينَةُ نَجاةٍ.[۳]

حسين بن على عليه السلام، در آسمان، مقامى برتر از زمين دارد؛ چرا كه در سمت راست عرش الهى، در باره او نوشته شده است: چراغ هدايت و كشتى نجات!

بى ترديد، همه امامان اهل بيت عليهم السلام، چراغ هدايت و كشتى نجات اند؛ امّا ظرفيت فرهنگى تاريخ عاشورا، سبب شده است كه نام امام حسين عليه السلام بدين عنوان به ثبت برسد.

آرى! بهره‏گيرى صحيح از اين ظرفيت مى‏تواند نه تنها ملّت‏هاى مسلمان، بلكه جهان را از بن‏بست اجتماعى، فرهنگى و سياسى‏اى كه امروز گرفتار آن است، نجات دهد.

اين است راز آن همه تأكيد اهل بيت عليهم السلام بر زنده نگه داشتن عاشورا، رفتن به كربلا و زيارت سيّد الشهدا.

ضرورت بازنگرى تاريخ عاشورا

ظرفيت گسترده فرهنگى واقعه عاشورا و جايگاه ويژه آن در جهان اسلام، بويژه نزد پيروان اهل بيت عليهم السلام، ايجاب مى‏كند كه موضوع نهضت حسينى، به عنوان يكى از اصلى‏ترين مسائل مطرح در مكتب تشيّع، در حوزه‏هاى علميّه و دانشگاه‏ها، توسط توانمندترين دانشمندان و كارشناسان، مورد تحقيق و تدقيق قرار گيرد و نخبگان آشنا با قرآن و حديث و تاريخ اهل بيت عليهم السلام، ضمن جمع‏آورى، جمع‏بندى و ارزيابى گزارش‏هاى تاريخى، ابعاد متنوّع و آموزنده اين حماسه سرشار از هدايت، عزّت و سعادت را تبيين و تفسير نمايند.

امّا با كمال تأسّف، بايد گفت كه عدم توجّه لازم از جانب حوزه‏هاى علميّه و شخصيت‏هاى بزرگ علمى شيعه به اين مسئله بسيار مهم، از يك سو، و گِرِه خوردن مراسم عزادارى سيّد الشهدا عليه السلام با معيشت شُمارى از مردم، از سوى ديگر، سبب شده است كه در بسيارى از مجالس عزادارى امام حسين عليه السلام، تحريك عواطف مردم، جاى‏گزين تبيين اهداف بلند نهضت حسينى گردد و بدين سان، نه تنها بازار گزارش‏هاى ضعيف و بى‏ريشه‏اى كه جنبه عاطفى آنها قوى است- هر چند خلاف شأن و منزلت اهل بيت عليهم السلام اند-، رونق يابد، بلكه به تعبير استاد شهيد مطهّرى، با اين استدلال ماكياوِلى كه «هدف، وسيله را توجيه مى‏كند»، راه براى جعل و دروغ در مرثيه سرايى، هموار شود.[۴] نمونه‏هايى از اين گزارش‏ها را با نقد شهيد مطّهرى بنگريد:

- «هاشم بن عُتبه مِرقال، با نيزه‏اى به طول هجده گَز، به يارى امام حسين عليه السلام آمد»،[۵] در حالى‏ كه او از ياران امام على عليه السلام بود و حدود بيست سال پيش از واقعه عاشورا، در جنگ صِفّين، كشته شده بود!

- «عمر بن سعد، يك ميليون و ششصد هزار نفر از مردم كوفه را به كربلا آورد»،[۶] در صورتى كه در آن زمان، جمعيت كلّ كوفه، حدود يكصد هزار نفر بوده است!

- «امام حسين عليه السلام، در روز عاشورا، سيصد هزار نفر را به دست خود، هلاك گردانيد»،[۷] در صورتى كه اگر امام عليه السلام در هر ثانيه، يك نفر را كُشته باشد، براى كشتن سيصد هزار نفر، ۸۳ ساعت و بيست دقيقه، وقت لازم است!

- «حضرت ابو الفضل عليه السلام، روز عاشورا، ۲۵ هزار نفر را كُشت»،[۸] كه با محاسبه‏اى كه بدان اشاره شد، كُشتن اين شمار از دشمن، نزديك به هفت ساعت، وقت مى‏خواهد!

نويسنده گزارش‏هاى ياد شده، گويا با هدف ايجاد فرصت لازم براى عمليات مورد اشاره، مدّعى مى‏شود كه روز عاشورا، ۷۲ ساعت طول كشيده است‏[۹]![۱۰]

از اين دست گزارش‏ها در كتاب‏هايى كه با عنوان «منابع ضعيف يا غير قابل استناد» در صفحات آينده معرّفى مى‏شوند، فراوان است.[۱۱] البته بايد مطالبى را هم كه به عنوان «زبانِ حال» از سوى روضه‏خوانان و مرثيه سرايان، مطرح و به تدريج، به «زبانِ قال» تبديل شده و مى‏شود، به فهرست گزارش‏هاى ضعيف، افزود!

بارى، پاسخگو نبودن پژوهشگران و صاحب‏نظران اين عرصه به نيازهاى جدّى جامعه در زمينه تاريخ صحيح و اهداف بلند نهضت حسينى، سبب شده است كه شمار كتاب‏هايى كه خصوصاً در عصر حاضر در باره امام حسين عليه السلام تأليف شده‏اند، به صدها و بلكه هزاران عنوان برسد، و در عين حال، كتاب‏هاى مستند و قابل اعتماد در جهت تبيين صحيح تاريخ نهضت حسينى و اهداف و آرمان‏هاى آن، بسيار اندك باشند. از اين رو، در جامعه امروز ايران- كه‏  انقلاب اسلامى آن، با الهام از نهضت عاشورا به ثمر رسيده و سومين دهه خود را نيز پشت سر گذاشته است-، بازنگرى و بازنگارى تخصّصى تاريخ عاشورا و پاك سازى آن از مطالب بى‏اساس و موهن، در جهت محافظت و صيانت از جان‏مايه انقلاب اسلامى، بسيار ضرورى مى‏نمايد و اين، بزرگ‏ترين خدمتى است كه مراكز علمى و پژوهشى مى‏توانند به ساحت قدس ابا عبد اللَّه الحسين عليه السلام و مكتب اهل بيت عليهم السلام داشته باشند.

آرى! دانش‏نامه امام حسين عليه السلام‏، گامى متواضعانه در اين راه بود، كه پس از سال‏ها پژوهش و تلاش، با همكارى شمارى از پژوهشگران توانمندِ «پژوهشكده علوم و معارف حديث»، در چهارده جلد (متن)،[۱۲] به سرانجام رسيد و در ذى حجه ۱۴۳۰ (آذرماه ۱۳۸۸)، در دسترس همگان، بويژه اصحاب تحقيق، قرار گرفت؛ امّا با توجّه به اين كه بخش‏هايى از آن دانش‏نامه- كه با شهادت سيّد الشهدا عليه السلام و ياران باوفايش مرتبط بود-، بيش از ساير بخش‏ها براى آشنايى هر چه بيشتر و عالمانه عموم خوانندگان با تاريخ حماسه كربلا، كاربرد داشت و از سوى ديگر مى‏توانست دستْ‏مايه‏اى بسيار مناسب براى مبلّغان دينى (بويژه در سفرهاى تبليغى‏شان) به شمار آيد، بخش‏هاى مورد اشاره، با عنوان‏ شهادت‏نامه امام حسين عليه السلام بر پايه منابع معتبر، به صورت جداگانه آماده نشر گرديد- كه اينك پيش روى شماست-.

قدردانى و سپاس‏

در اين جا، از همه پژوهشگران گران‏قدرى كه به گونه‏اى در تدوين‏ دانش‏نامه امام حسين عليه السلام‏ و شهادت‏نامه امام حسين عليه السلام‏ سهيم بوده‏اند، خصوصاً گروه «سيره‏نگارى» پژوهشكده علوم و معارف حديث و بويژه آقايان سيّد محمود طباطبايى‏نژاد و سيّد روح اللَّه سيّدطبايى- كه در مرحله تأليف، معاونت پژوهش مزبور را به عهده داشته‏اند-، صميمانه سپاس‏گزارى مى‏كنم. همچنين از فرهيختگان گران‏مايه آقايان: عبد الهادى مسعودى، مهدى مهريزى، محمّد مرادى و محمّد خُنَيفِرزاده- كه ترجمه‏ دانش‏نامه امام حسين عليه السلام‏ به قلم شيواى ايشان است-، قدردانى و تشكّر مى‏نمايم و براى همه آنان، از خداوند منّان، پاداشى درخور فضلش، مسئلت دارم.

اللّهم ارزُقنا شَفاعَةَ الحسينِ عليه السلام يَومَ الورودِ و ثَبِّت لَنا قَدَمَ صِدقٍ عندَك مَعَ الحسينِ و أصحابِ الحسينِ الّذينَ بَذَلوا مُهَجَهُم دونَ الحسين عليه السلام.

محمّد محمّدى رى‏شهرى‏

۱۷ مرداد ۱۳۸۹

۲۷ شعبان ۱۴۳۱