دوستی در قرآن و حدیث

پيش‏گفتار چاپ دوم‏

الحمد للّه رب العالمين و الصلاة و السلام على عبده المصطفى محمّد و آله الطاهرين و خيار صحابته أجمعين.

امروز، جهان، بيش از هر وقت ديگر، تشنه دوستى و الفت و مهر و محبّت است.

در دنياى امروز كه بدبينى، كينه‏توزى، خشونت و ترور بر جهان حكومت مى‏كند، جامعه بشرى بيش از هر زمانى احساسِ نياز به كيمياى محبّت دارد.

كيمياى محبّت، اصلى‏ترين عامل تنش‏زدايى در سطح بين‏الملل و تنها راه رسيدن به صلح همه‏ جانبه و فراگير است.

امّا بايد توجّه داشت كه تنها با سخن و شعار و گفتگو، نمى‏توان به اين كيميا دست يافت. راه اصلى دست‏يابى به اين كيميا، خودسازى و اصلاح فرهنگ عمومى است و نخستين گام در اين راه، مبارزه با عوامل كينه و نفرت، و گام دوم، ايجاد و تقويتِ بنيادهاى مهر و محبّت است.

بهترين آموزگار محبّت‏

حركت در اين راه، نياز به تربيت، آموزش و آموزگار دارد و بهترين و بزرگ‏ترين آموزگارِ مهر و محبّت، همان مهربان‏ترين مهربانان و آفريدگار جهان است. او كه سخن خود را با انسان در قرآن با نام «رحيم» و «رحمان» آغاز مى‏كند (اشاره به اينكه او نه تنها «مهربان» است و به اهلِ ايمان و انسان‏هاى شايسته، سخت مهر مى‏ورزد، بلكه «بخشنده» نيز هست). او همه را دوست دارد و خوب و بد، از رحمت و محبّت عامّ او بهره مى‏گيرند كه:

«وَ رَحْمَتِى وَسِعَتْ كُلَّ شَىْ‏ءٍ».[۱]

امير مؤمنان عليه السلام با الهام از اين سنّت خداى مهربان، در منشور حكومت مصر به مالك اشتر مى‏نويسد:

وَ أشعِر قَلبَكَ الرَّحمَةَ لِلرَّعِيَّةِ، وَ المَحَبَّةَ لَهُم، وَ اللُّطفَ بِهِم، وَ لا تَكونَنَّ عَلَيهِم سَبُعا زارِيا تَغتَنِمُ أكلَهُم، فَإِنَّهُم صِنفانِ: إمّا أخٌ لَكَ فِى الدّينِ، وَ إمّا نَظيرٌ لَكَ فِى الخَلقِ؛[۳]

احساس رحمت، محبّت و لطفِ به شهروندان را بر دلت بپوشان و بر آنان، درنده‏اى آسيب‏رسان مباش كه خوردن شكارش را غنيمت داند؛ چرا كه آنان، دو دسته‏اند: دسته‏اى برادرِ دينى تواند، و دسته‏اى ديگر، در آفرينش، همانندِ تو.

و نيز مى‏فرمايد:

أَبلَغُ ما تَستَدَرُّ بِهِ الرَّحمَةَ أن تُضمِرَ لِجَميعِ النّاسِ الرَّحمَةَ.[۴]

بهترين راه جذب رحمت [و مهربانىِ‏] الهى اين است كه [در دل،] نيّتِ رحمت [و مهربانى‏] به همه مردم داشته باشى.

بارى، آفريدگار مهربان، نه تنها بزرگ‏ترين آموزگار دوستى است، بلكه همه مهرورزى‏ها ريشه در رحمت و محبّت او دارند و بدون پيوند با او، هيچ محبّتى نمى‏پايد و هيچ كينه و دشمنى‏اى از جهان رخت برنخواهد بست و آرزوى فراگير شدن مهر و دوستى در جامعه بشرى و حاكميّت صلح همه‏جانبه هرگز تحقّق نخواهد يافت.

كتاب دوستى در قرآن و حديث، شرح اين اجمال است. انتشار نسخه اصلى (عربى) اين كتاب، مورد استقبال فرهيختگان جهان اسلام قرار گرفت تا آنجا كه برخى از چهره‏هاى علمى جهان اسلام، ضمن تأكيد بر نياز همه مسلمانان به اين نوشتار، پيشنهاد انتشار آن را در سطح گسترده در جوامع اسلامى ارائه كردند.

به دنبال اين پيشنهاد، از سويى كتاب دوستى مورد تلخيص قرار گرفت و در نتيجه آنچه مربوط به مهرورزى انسان به خداوند منّان مى‏شد، با عنوان: كيمياى عشق، و آنچه مربوط به مهرورزىِ انسان‏ها نسبت به يكديگر مى‏شد، با عنوان: راهنماى محبّت، منتشر گرديد، و از سوى ديگر، با عنايت به استقبال از متن اصلى كتاب و ترجمه فارسىِ آن و پيشنهاد برخى اصلاحات، در چاپ دوم با نگاهى دقيق‏تر، متن و ترجمه آن بازبينى شد و اصلاحاتى در آن به عمل آمد و در مواردى پانوشت‏هايى به متن و ترجمه افزوده گرديد. اين اقدام سودمند به وسيله جناب آقاى عبد الهادى مسعودى كه مسئوليت گروه «موسوعه‏نگارى» مركز تحقيقات دار الحديث را به عهده دارند، انجام پذيرفت كه بر خود فرض مى‏دانم مراتب سپاس و قدردانى خود را از ايشان ابراز دارم.

به اميد روزى كه با بهره‏گيرى از رهنمودهاى سازنده اسلام، قلب مردم جهان، مالامال از محبّت و عشق به خداى سبحان شود، طبعا چنين عشقى، الفت و سازگارى مردم با يكديگر را نيز در كامل‏ترين شكل آن در پى خواهد داشت.

رؤيايى شگفت!

در پايان، جالب است به رؤيايى شگفت‏انگيز درباره ترجمه اين كتاب به زبان اردو، اشاره كنم:

ترجمه كتاب دوستى به زبان اردو، اخيرا به وسيله «مؤسسّه امام المنتظر» و با همّت حجة الاسلام جناب آقاى سيّد نياز نقوى منتشر شد.

ايشان نقل كرد كه كارِ تايپ و تنظيم ترجمه كتاب به زبان اردو، به عهده دامادش آقاى سيّد محمّد رضا نقوى بود كه مدّتى پيش در سنّ ۲۷ سالگى به رحمت ايزدى پيوست؛ رضوان اللّه تعالى عليه! دو روز پس از وفات وى، يكى از دوستانش آقاى سيّد ظهير الحسنين شيرازى كه از نقش مرحوم سيّد محمّد رضا در تنظيم ترجمه كتاب دوستى به زبان اردو بى‏اطّلاع بوده، به وى (آقاى سيّد نياز نقوى پدر خانم آن مرحوم) مراجعه مى‏كند و مى‏پرسد:

جريان كتاب محبّت چيست؟ چون من او را در عالم رؤيا ديدم و گفت: «مشكل من (در عالم برزخ) به خاطر مفاتيح الجنان و كتاب محبّت حل‏ شد» ....

با توجّه به اينكه بيننده خواب، از جريان كارِ آن مرحوم در مورد اين كتاب بى‏اطّلاع بوده، مى‏توان اطمينان يافت كه اين رؤيا از رؤياهاى صادقه است. لذا از آقاى نقوى خواستم كه آقاى سيّد ظهير، عين آنچه را در رؤيا ديده، برايم بنويسد. ايشان نوشت:

بنده چند سالى با مرحوم آقاى سيّد محمّد رضا نقوى اعلى اللّه مقامه آشنايى و رفاقت داشتم. او دو روز بعد از وفاتش به خواب من آمد (شب چهارشنبه نزديك اذان صبح) و به من گفت: «حالم بسيار خوش است. زياد به فكر من نباشيد. فقط در دعاها مرا فراموش نكنيد. بعضى‏ها به من مى‏گفتند: هميشه مشغول كار تايپ و تنظيم كتاب‏ها هستى و دارى وقتت را ضايع مى‏كنى؛ [امّا] تايپ و تنظيم كتاب مفاتيح الجنان و المحبّة فى الكتاب و السنة (به اردو)، خيلى به دردم خورد و باعث نجاتم شد!

آرى، آنچه بيش از هر چيز ديگر، براى انسان در اين جهان و جهانِ پس از مرگ، كارساز است، كيمياى محبّت است:

إلهي! لم يكن لي حول فأنتقل به عن معصيتك إلّا في وقت أيقظتني لمحبّتك، فانهج لي إلى محبّتك سبيلًا سهلة أكمل لي بها خير الدنيا و الآخرة.

محمّد محمّدى رى شهرى‏

۱۰/ ۹/ ۱۳۸۲

۶/ ۱۰/ ۱۴۲۴