الفصول المهمه فی معرفة الائمه

الفصول المهمة

موضوع‏

كتاب الفصول المهمة درباره زندگانى دوازده امام و از ابن صباغ مالكى نويسنده سنى مذهب قرن نهم است. اين كتاب براى هر امام فصلى گشوده و با عناوينى مشخص، مطالب ويژه هر امام مورد بررسى قرار گرفته است.

انگيزه نگارش‏

نويسنده انگيزه خود از اين تأليف را درخواست دوستان خويش و به منظور تكفير گناهان گذشته بيان مى كند.

تعبير ابن صباغ مالكى از امامان شيعه و القابى كه براى ايشان ذكر مى كند مانند نويسندگان شيعى است. او با ذكر نام امام و لقب مشهور وى مشخص مى كند كه وى چندمين امام است. البته عنوان دهى اين كتاب از« كشف الغمة» گرفته شده است زيرا اربلى نيز در آغاز بررسى زندگى هر امام به همين نحو گزارش مى كند.

وى پيش از بحث از زندگى امامان، به اين سئوال كه اهل بيت چه كسانى هستند پاسخ داده است. گزارشهاى اين كتاب در بخش مربوط به مخالفتهاى معاويه و اصحاب جمل تاريخى است هر چند منابع را مشخص نكرده است.

روش تأليف‏

نويسنده پس از نقل مطالب از اشعار نيز بهره گرفته و در موضوع سخن، اشعارى نقل مى كند. او برخى از مطالب فرا تاريخى را نيز نقل مى كند كه در اين موارد تحت تأثير منابعى است كه از آنها استفاده كرده است. براى نمونه از كتاب« معالم العترة النبوية» محمد بن عبد العزيز جنابذى( م. ۶۱۱)، يارى جبرئيل و كمك وى در روز احد نسبت به امام على را گزارش مى كند. چنان كه از مسعودى در شرح مقامات حريرى مطلبى را نقل كرده كه هنگام هجرت پيامبر با ابوبكر به مدينه، درختى در لب غار روئيد.

جلد نخست از چاپ دو جلدى فصول المهمة اختصاص به شرح حال امام على( ع) دارد. او مناقب آن حضرت را مانند شيعيان گزارش كرده و در عين حال هنگام توضيح حديث غدير مى‏نويسد معنى حديث اين است كه: من كنت ناصره او حميمه او صديقه فان عليا يكون كذلك.

برخى از ديدگاههاى طرح شده در اين كتاب با ديدگاههاى مرسوم نويسندگان شيعه همخوان نيست. مانند ازدواج عمر با ام كلثوم و گزارش اختلاف ميان امام حسن مجتبى با اميرالمومنين( عليهما السلام).

منابع كتاب‏

در نگاه اوليه چنين به نظر مى رسد كه ابن صباغ مالكى به صورت گسترده از منابع شيعى استفاده كرده ولى با مقايسه منابع ارائه شده در اين كتاب به اين نتيجه مى رسيم كه منبع عمده وى در نقل گزارشهاى شيعى، كتاب« كشف الغمة» اربلى بوده و منابعى كه ابن صباغ ياد مى كند همان منابعى است كه اربلى در كشف الغمة ذكر كرده است. ابن صباغ از منبع اصلى خويش به هيچ عنوان ياد نكرده و تلاش مى نمايد آن را به عنوان مسئله اى سرّى پوشيده دارد و به خواننده چنين القا مى كند كه به منابع مذكور در كتاب به صورت مستقيم دسترسى داشته و حال آن كه چنين نيست و اين موارد را به واسطه كتاب« كشف الغمة» ياد مى كند؛ زيرا ساختار كتاب« الفصول المهمة» همان ساختار كتاب« كشف الغمة» است. به طور كلى حجم مطالب منقول از كشف الغمة در كتاب الفصول المهمة، حدود هشتاد درصد است.

برخى منابع كه در كشف الغمة نيست مانند: درر السمطين زرندى( م ۷۵۰)، طبقات( الشافعية) الكبرى، سبكى( م ۷۷۱)، مناقب الامام الشافعى نوشته بيهقى( م. ۴۵۸)،

الذرية الطاهرة دولابى، الموجز فى فضل الخلفاء الاربعه نوشته ابو الفتوح اسعد بن ابى الفضائل بن خلف عجلى، مناقب ابوالمعالى فقيه مالكى.

نويسندگان بعدى از شيعيان و اهل سنت از اين كتاب استفاده كرده و از آن ياد نموده اند كه از آن جمله مجلسى در بحار الانوار است.

عبد العزيز طباطبايى ۳۷ نسخه خطى براى كتاب برشمرده كه اين تعداد حاكى از رواج اين كتاب است. الفصول المهمة ابن صباغ توسط محمد اعجاز حسن پاكسانى به اردو ترجمه شده است.