اخباریگری (تاریخ و عقاید)

مقدّمه‏
كاوش و پژوهش در تاريخ حديث شيعه و دوره‏هاى گوناگون و محدّثان بزرگ و ميراث ماندگار آن و نيز عناصر تأثيرگذار بر آن، يكى از رسالت‏هاى مهم پژوهشيان حديث در دوره معاصر است.
پيگيرى و جستجو در مكتب‏هاى حديثى و دوره‏هاى فراز و فرود آنها، در اين ميان، امرى مهم و بايسته است. اخبارگرايى، در سده‏هاى نخستين، شيوه رايج محدّثان و مجتهدان بزرگ شيعه بود كه آثار آن در نگاشته‏هاى كهن حديثى، فقهى، كلامى و اخلاقى نمود يافت. در سده‏هاى يازدهم و دوازدهم هجرى، مكتبى پا به عرصه گذاشت كه ادّعاى پيروى از شيوه كهن عالمان شيعى را مطرح مى‏كرد؛ ولى داراى مبانى خاص در اين وادى بود؛ مبانى‏اى كه اين تفكر را از شيوه محدّثان كهن، متمايز مى‏ساختند.
اين مكتب فكرى- كه امروزه «اخباريگرى» ناميده مى‏شود-، در طول تاريخ نسبتاً كوتاه خويش، با تغييرات جزئى و كلّى نيز روبه‏رو شد، به گونه‏اى كه برخى از نظريّات خاصّ بنيان‏گذاران آن در حوزه فهم و درك قرآن، توسط بزرگان اين مكتب، به چالش كشيده شد و در نهايت، به همّت مرحوم وحيد بهبهانى (رحمه الله) به محاق رفت و با ظهور شخصيتى اصولى همچون شيخ اعظم انصارى (رحمه الله) امكان بروز دوباره را از كف داد.
مكتب اخباريگرى، تأثير گسترده‏اى بر كاوش‏هاى حديثى معاصر خويش داشت و افزون بر آن، آسيب‏ها و چالش‏هاى پيش روى مجتهدان و اصوليان را برنمود و آنان را وادار به تبيين دقيق و منضبط شيوه اجتهاد كرد.
اخباريگرى، اگر چه از منظر تاريخى شيوه‏اى پايان‏يافته تلقّى مى‏شود، ولى مبانى، اصول و روش‏هاى آن، در دوره‏هاى متفاوت، ممكن است سر بركُند و به مبارزه با شيوه اجتهاد، تعقل و تعامل عقل و نقل برخيزد.
پژوهش پيشِ رو، افزون بر بازكاوى تاريخ اخبارگرايى و شناساندن اخباريان سرشناس و آرا و افكار آنها، به پژوهش در مبانى اخباريگرى، نقد آن مبانى و مقايسه آنها با مبانى اصوليان پرداخته است.
اين پژوهش به همّت جناب حجة الإسلام و المسلمين ابراهيم بهشتى دامغانى، تأليف و تدوين و با پيگيرى جناب آقاى دكتر مهدى فرمانيان، سامان يافته است. تلاش دانشگاه اديان و مذاهب در پژوهش و نگارش و نظارت علمى (تا پايان مرحله نگارش اوّليه)، و پژوهشكده علوم و معارف حديث در ارزيابى، ويرايش علمى و ادبى و آماده‏سازى اين اثر و ارائه آن به جامعه علمى، تأثيرى شايسته داشته است.
از برادران بزرگوار، آقايان: حجة الاسلام و المسلمين مهدى مهريزى (رئيس پيشين پژوهشكده علوم و معارف حديث) و دكتر بهروز حدّادى (معاون پژوهشى دانشگاه اديان)- كه زمينه اين همكارى را فراهم نمودند-، سپاس‏گزارى مى‏نمايم. اميد كه در پرتو همكارى‏هاى علمى- پژوهشى، موضوعاتِ كمتر تبيين شده تاريخ حديث شيعه، هر روز، از روشنىِ بيشتر و تبيينِ بهترى برخوردار گردند.

سيدمحمّد كاظم طباطبايى‏
رئيس پژوهشكده علوم و معارف حديث‏
فروردين ۱۳۹۰