الگوی مصرف از نگاه قرآن و حدیث

پيش‏گفتار

يكى از پايه‏ هاى اصلى توسعه اقتصادى، «اصلاح الگوى مصرف» است.[۱] افزايش درآمد سرانه ملّى، بدون اين اقدام اساسى، نمى‏تواند نقش مؤثّرى در توسعه پايدار، ايفا نمايد؛ زيرا اگر الگوى مصرفْ اصلاح نگردد، مصرف بى‏ رويه، موجب تباهىِ منابع قابل سرمايه‏ گذارى مى‏شود و زمينه رشد اقتصادى و رفاه جامعه در بلندمدت از بين مى رود. همچنين امكان مشاركت در هزينه‏هاى عمومى و بهبود توزيع درآمد فراهم نمى‏شود؛ از اين رو، موضوع اصلاح الگوى مصرف در نظام اسلامى، از اهمّيت ويژه‏اى برخوردار است.

نام‏گذارى سال جارى (۱۳۸۸) توسّط رهبر فرزانه انقلاب اسلامى، حضرت آية اللّه خامنه‏ اى، به نام «سال اصلاح الگوى مصرف»، قطعا، اهميت بررسى اين موضوع را دوچندان نموده است.

______________________________
(۱) پايه‏ هاى توسعه اقتصادى، عبارت است از: دانش، برنامه ريزى، كار، بازار، مصرف و دولت. در اسلام، علاوه بر اين اصول، براى توسعه پايدار اقتصادى، پايه‏ هاى ديگرى نيز مطرح شده‏ اند، مانند: اصول اعتقادى، اصول حقوقى، اصول اخلاقى، اصول عبادى و .... در اين باره، ر. ك: توسعه اقتصادى بر پايه قرآن و حديث.

همان طور كه در سخنان ايشان اشاره شده، اصلاح الگوى مصرف، فقط يك مسئله اقتصادى نيست؛ بلكه ابعاد فرهنگى و اجتماعى نيز دارد.[۲] اصلاح الگوى مصرف، مى‏تواند به خودسازى انسان و مهار تمايلات غريزى او مانند: خودخواهى، حرص، طمع و تجمل‏گرايى كمك كند و با رياضت اختيارى، موجب شكوفايى معنوى انسان گردد. از اين رو، همه پيروان قرآن و علاقه‏ مندان به پيشرفت و بالندگى اقتصادى، فرهنگى و اجتماعى ملّت ايران، بايد همه توان خود را به كار گيرند تا حركت مباركى كه با نام‏گذارى سال جارى آغاز شده، هر چه بيشتر تقويت شود.

بى ‏ترديد، نخستين گام در جهت تقويت اين حركت و پاسخگويىِ مثبت به اين دعوت سرنوشت‏ ساز، آشنايى دقيق با الگوى مصرف از نگاه قرآن و احاديث اسلامى است.

گفتنى است كه در قرآن و احاديث اسلامى، چيزى تحت عنوان «الگوى مصرف» به طور مستقل، مطرح نشده است؛ امّا با ملاحظه و جمع‏بندى آيات و رواياتى كه در باره انفاق، نفقه، قصد، اقتصاد، قناعت، تقدير در معيشت، اسراف، تبذير، اتراف و همانند آنها آمده، مى‏توان ديدگاه اسلام را در باره الگوى مصرف، استنباط كرد.

كتاب الگوى مصرف از نگاه قرآن و حديث، براى نخستين بار و با نظمى نوين، آيات و رواياتى را كه با تأمّل در آنها، رهنمودهاى اسلامى در باره الگوى مصرفْ قابل ارائه‏اند، بررسى كرده است.

تأمّل در اين آيات و احاديث، نشان مى‏دهد كه رهنمودهاى اسلام در باره الگوى مصرف، در واقع، همان راه‏كارهاى عقل و منطق براى‏

______________________________
(۱) سخنرانى معظم له در تاريخ ۱/ ۱/ ۱۳۸۸ در آستان قدس رضوى.

توسعه پايدار اقتصادى و ساماندهى زندگى سالم، همراه با رفاه و آسايش جامعه انسانى است.[۳]

بدين منظور، بررسى مسائل زير از نگاه قرآن و حديث، ضرورى است:

۱. مبانى اصلاح الگوى مصرف.

۲. الگوى تخصيص درآمد.

۳. بايدهاى الگوى مصرف از امكانات شخصى.

۴. نبايدهاى الگوى مصرف از امكانات شخصى و ملّى.

۵. راه‏كارهاى اصلاح الگوى مصرف از امكانات ملّى.

۶. سيره عملى پيشوايان دينى در مصرف.

اينك متن رهنمودهاى قرآن و احاديث اسلامى در باره اين مسائل، در شش فصل ارائه مى‏شود و پيش از آن، جمع‏بندى اين رهنمودها، با عنوان «درآمد» تقديم علاقه ‏مندان مى‏گردد.[۴] توفيق همگان را در خدمت به آرمان‏هاى بلند اسلام و زمينه‏ سازى براى حكومت جهانىِ اين آيين آسمانى، به رهبرى حضرت امام مهدى (عج)، از خداوند منّان، مسئلت دارم.

محمّد محمّدى رى ‏شهرى‏

۲۷/ ۱/ ۱۳۸۸