درآمدی بر الگوی مصرف از نگاه و قرآن و حدیث

پيش‏گفتار

يكى از پايه‏ هاى اصلى توسعه اقتصادى، «اصلاح الگوى مصرف» است.[۱] افزايش درآمد سرانه ملّى، بدون اين اقدام اساسى، نمى‏تواند نقش مؤثّرى در توسعه پايدار، ايفا نمايد؛ زيرا اگر الگوى مصرفْ اصلاح نگردد، مصرف بى‏رويه، موجب تباهىِ منابع قابل سرمايه‏گذارى مى‏شود و زمينه رشد اقتصادى و رفاه جامعه در بلندمدت از بين مى‏رود. همچنين امكان مشاركت در هزينه‏هاى عمومى و بهبود توزيع درآمد فراهم نمى‏شود؛ از اين رو، موضوع اصلاح الگوى مصرف در نظام اسلامى، از اهمّيت ويژه‏اى برخوردار است.

نام‏گذارى سال جارى (۱۳۸۸) توسّط رهبر فرزانه انقلاب اسلامى، حضرت آية اللّه خامنه‏اى، به نام «سال اصلاح الگوى مصرف»، قطعا، اهميت بررسى اين موضوع را دوچندان نموده است.

همان طور كه در سخنان ايشان اشاره شده، اصلاح الگوى مصرف، فقط يك مسئله اقتصادى نيست؛ بلكه ابعاد فرهنگى و اجتماعى نيز دارد.[۲] اصلاح الگوى مصرف، مى‏تواند به خودسازى انسان و مهار تمايلات غريزى او مانند: خودخواهى، حرص، طمع و تجمل‏گرايى كمك كند و با رياضت اختيارى، موجب شكوفايى معنوى انسان گردد. از اين رو، همه پيروان قرآن و علاقه‏مندان به پيشرفت و بالندگى اقتصادى، فرهنگى و اجتماعى ملّت ايران، بايد همه توان خود را به كار گيرند تا حركت مباركى كه با نام‏گذارى سال جارى آغاز شده، هر چه بيشتر تقويت شود.

بى‏ترديد، نخستين گام در جهت تقويت اين حركت و پاسخگويىِ مثبت به اين دعوت سرنوشت‏ساز، آشنايى دقيق با الگوى مصرف از نگاه قرآن و احاديث اسلامى است.

گفتنى است كه در قرآن و احاديث اسلامى، چيزى تحت عنوان «الگوى مصرف» به طور مستقل، مطرح نشده است؛ امّا با ملاحظه و جمع‏بندى آيات و رواياتى كه در باره انفاق، نفقه، قصد، اقتصاد، قناعت، تقدير در معيشت، اسراف، تبذير، اتراف و همانند آنها آمده، مى‏توان ديدگاه اسلام را در باره الگوى مصرف، استنباط كرد.

كتاب الگوى مصرف از نگاه قرآن و حديث، براى نخستين بار و با نظمى نوين، آيات و رواياتى را كه با تأمّل در آنها، رهنمودهاى اسلامى در باره الگوى مصرفْ قابل ارائه‏اند، بررسى كرده است.

تأمّل در اين آيات و احاديث، نشان مى‏دهد كه رهنمودهاى اسلام در باره الگوى مصرف، در واقع، همان راه‏كارهاى عقل و منطق براى‏

توسعه پايدار اقتصادى و ساماندهى زندگى سالم، همراه با رفاه و آسايش جامعه انسانى است.[۳]

بدين منظور، بررسى مسائل زير از نگاه قرآن و حديث، ضرورى است:

۱. مبانى اصلاح الگوى مصرف.

۲. الگوى تخصيص درآمد.

۳. بايدهاى الگوى مصرف از امكانات شخصى.

۴. نبايدهاى الگوى مصرف از امكانات شخصى و ملّى.

۵. راه‏كارهاى اصلاح الگوى مصرف از امكانات ملّى.

۶. سيره عملى پيشوايان دينى در مصرف.

متن رهنمودهای قرآن و احادیث اسلامی درباره این مسایل در کتاب یاد شده ارائه گردیده است ، اما با عنایت به اینکه جمه بندی این رهنمود در مقدمه این کتاب آمده ، انتشار مستقل آن برای کسانی که فرصت مراجعه به آیات و روایات مربوط به این موضوع را ندارند قطعا مفید است ، و از این رو این مقدمه با عنوان « در آمدی بر الگوی مصرف از نگاه قرآن و حدیث » تقدیم علاقمندان می گردد. بدیهی است برای کسانی که مایل به آشنایی کامل با رهنمودهای اسلامی در این زمینه باشند ، مراجعه به متن کتاب «الگوی مصرف» ضروری است.

 توفيق همگان را در خدمت به آرمان‏هاى بلند اسلام و زمينه‏سازى براى حكومت جهانىِ اين آيين آسمانى، به رهبرى حضرت امام مهدى (عج)، از خداوند منّان، مسئلت دارم.

محمّد محمّدى رى‏شهرى‏

دوازدهم شهریور ۱۳۸۸ 

سیزدهم رمضان ۱۴۳۰