حکمت نامه جوان (فارسی)

پيش‏گفتار

جوانى، بهترين فرصت زندگى براى خودسازى و سازندگى است و جوانان، ارزنده‏ترين ذخاير و سرمايه‏هاى جوامع انسانى هستند. از اين رو، رشد و بالندگى هر كشور، در گرو آموزش و پرورش نيروى جوان آن است و موضوع جوانان در تاريخ بشر، همواره مورد توجّه رهبران فرهنگى، دينى و سياسى جهان بوده است. يكى از نويسندگان معاصر مى‏نويسد:

گِزِنفون، حكيم و مورّخ يونانى (۴۳۰ ۳۵۵ ق. م)، دو كتاب راجع به ايران نوشته است كه يكى از آن دو كورش‏نامه است. در اين اثر، شرحى راجع به تربيت جوانان ايران در دوران هخامنشى آورده و از جمله مى‏نويسد: «تقوا و فضيلت به فرزندان خود مى‏آموزند، همان گونه كه ديگران خواندن و نوشتن را ... در قوانين ايران، كوشش مى‏شود كه افراد، تربيتى پيدا كنند كه آنان را پيشاپيش، از دست يازيدن به كارهاى ننگين و شرارت‏آميز، باز دارد» ...

گزنفون، يكى از علّت‏هاى اقتدار هخامنشيان را كه در زمان خود، بزرگ‏ترين كشور جهان بودند همين توجّه به تربيت جوانان مى‏داند.[۱]

در جهان امروز، كه عصر انفجار اطّلاعات است، از يك سو، دسترس جوانان به انواع آگاهى‏ها، زمينه رشد دانش و پيشرفت فنّاورى را فراهم كرده است و از سوى ديگر، سوداگران بين‏المللى و سودجويان سياسى و اقتصادى، بيش از دوران‏هاى‏

______________________________
(۱) هشدار روزگار: ص ۱۸۷ ۱۸۸.

گذشته از سرمايه جوانان، سوء استفاده مى‏كنند و بدين لحاظ، پرداختن به مسائل جوانان در جهان امروز، بيش از گذشته حائز اهمّيت است‏[۲] و در ايران، به دليل اين كه نزديك نيمى از جمعيت آن جوان‏اند،[۳] مسئله جوانان، اهمّيت فوق‏العاده‏اى دارد.

علاوه بر اين، آنچه بر اهمّيت پرداختن به مسائل جوانان ايرانى مى‏افزايد، نقش آنان در پيروزى انقلاب اسلامى است كه موجب شده تا جريان‏هاى سياسى و فرهنگى مخالف، به منظور پيشگيرى از انتقال فرهنگ انقلاب اسلامى به نقاط ديگر جهان، براى ايجاد انحراف اخلاقى و سياسى در جوانان ايرانى برنامه‏ريزى كنند.

پژوهش‏هاى اسلامى درباره جوانان‏

پژوهشگران اسلامى، از ديرباز به مسائل جوانان پرداخته‏اند. براى نمونه مى‏توان به كتابى به نام فضل الشُبّان و تقدّمهم على كثير من ذوى الأسنان (برترى جوانان و تقدّم آنان بر بسيارى از سالخوردگان)[۴] اشاره كرد كه در سده‏هاى سوم و چهارم هجرى تأليف شده است. مانند اين نوشتار، در ميان آثار اسلامى، كم نيست و بخصوص در نيم قرن اخير، دانشمندان مسلمان به موازات ديگر پژوهشگران، نوشته‏هاى مفيد و

______________________________
(۱) بر اساس آمار سازمان ملل، در سال ۲۰۰۰ م، تعداد جوانان پانزده تا ۲۴ ساله در جهان، بيش از يك ميليارد و ۵۹ ميليون و ۸۹۷ هزار نفر و جمعيت جهان، حدود شش ميليارد و ۶۱ ميليون و ۵۰۲ هزار نفر بوده است (گزارش وضعيت جهانى جوانان ۲۰۰۳: ص ۸۴).

(۲) بر اساس گزارش مركز آمار ايران در تاريخ ۲۷ بهمن ماه ۱۳۸۲، برآورد جمعيت كلّ كشور ۶۶ ميليون و ۴۸۰ هزار نفر بوده كه از اين رقم، تعداد افراد پانزده تا ۲۴ ساله، شانزده ميليون و ۶۷۲ هزار و ۳۲۰ نفر (۱/ ۲۵ درصد كلّ جمعيت)، ۲۵ تا ۲۹ ساله، پنج ميليون و ۶۳۲ هزار و ۹۲۰ نفر (۵/ ۸ درصد كل جمعيت)، و سى تا ۳۹ ساله، هشت ميليون و ۷۹۶ هزار و ۱۵۰ نفر (۲/ ۱۳ در صد كلّ جمعيت) بوده است. در برآورد ديگرى تا پايان سال ۱۳۸۲، تعداد پسران پانزده تا ۲۹ ساله، يازده ميليون و ۶۹۵ هزار و ۸۳۷ نفر و تعداد دختران در اين سنين، شانزده ميليون و هجده هزار و ۷۳۰ نفر بوده است.

(۳) نويسنده اين كتاب، گم‏نام است و گويا آن را به مقتدر، خليفه جوان عبّاسى (حك ۲۹۵ ۳۲۰ ق)، تقديم كرده است. اهداى چنين رساله‏اى به خليفه، مى‏تواند نشانگر اهمّيت جوانان در آن روزگار باشد.

سازنده‏اى را درباره نسل جوان ارائه نموده‏اند، هرچند با عنايت به نيازهاى اين نسل در عصر حاضر، آنچه ارائه شده است، تا نقطه مطلوب، فاصله دارد.

كتاب‏شناسى جوانان‏

اهمّيت پژوهش درباره جوانان، سبب شده است كه پژوهشگران در زمينه‏هاى تعليم و تربيت، روان‏شناسى و جامعه‏شناسى، صدها مقاله و كتاب درباره ابعاد مختلف مسائل و مشكلات جوانان تهيّه كنند و كثرت منابع در اين زمينه، موجب گرديده است كه جمعى به كتاب‏شناسى اين گونه آثار، همّت گمارند.[۵]

بهترين كتاب‏ها براى نسل جوان‏

نسل جوان در عصر حاضر، احساسات، خواسته‏ها، نيازها و مشكلات ويژه‏اى دارد كه نسل‏هاى گذشته نداشتند. همچنين، آسيب‏ها و انحرافات خاصّى جوانان امروزى را تهديد مى‏كند كه در گذشته، تهديد نمى‏كرد. از اين رو، به گمان ما، بهترين كتاب‏ها براى نسل جوان در عصر كنونى، كتاب‏هايى هستند كه داراى سه ويژگى باشند:

۱. بر اساس شناخت دقيق استعدادهاى جوانان، تهيّه و تنظيم گردند و پاسخگوى احساسات، نيازها، خواست‏ها و دغدغه‏هاى آنان در زندگى باشند و از آسيب‏ها و انحرافاتى كه نسل جوان را در عصر حاضر تهديد مى‏كند، پيشگيرى نمايند؛

۲. الگوى عينى براى ارزش‏هاى اخلاقى ارائه نمايند؛

۳. براى جوانان از جذابيّت لازم براى مطالعه، برخوردار باشند.

بهترين جوان‏شناس، آفريدگار انسان است. هم اوست كه بهتر از هر كس ديگر، استعدادهايى را كه به جوانان عنايت كرده، مى‏شناسد و نيازهاى آنان را مى‏داند و از

______________________________
(۱) حدّاقل دو كتاب‏شناسى مهم ويژه جوانان در ايران سراغ داريم: يكى كتاب‏شناسى جوانان، نوشته مريم رعيّت على‏آبادى، شهرزاد طاهرى لطفى و نوشين عمرانى، و ديگرى كتاب‏شناسى جوانان، نوشته انسيه راعى.

آسيب‏هايى كه سرمايه جوانى را تهديد مى‏كند، آگاه است. بنا بر اين، بهره‏گيرى از رهنمودهاى قرآن و احاديث اسلامى كه ريشه در وحى الهى دارند براى تهيّه بهترين كتاب‏هاى مورد نياز جوانان، از اهمّيت فوق‏العاده‏اى برخوردار است؛ امّا مسئله اساسى در ارائه رهنمودهاى الهى به نسل جوان، اين است چگونه اين رهنمودها، هماهنگ با زمان و مكان، در هر دوره‏اى، از قرآن و سنّت، استخراج گردد و افزون بر اين، همراه با ارائه الگوى عينى، جاذبه كافى براى مطالعه نسل جوان داشته باشد. نگارنده، در نگارش كتاب كيمياى محبّت كه بخشى از رهنمودهاى اسلامى را ارائه كرد،[۶] تلاش نمود كتابى با همه اين ويژگى‏ها عرضه كند و خوش‏بختانه آن كتاب، سختْ مورد استقبال جوانان قرار گرفت.

حكمت‏نامه جوان‏

كتاب حكمت‏نامه جوان، تا آنجا كه توانسته، رهنمودهاى قرآن و اهل بيت عليهم السلام را همراه با ارائه الگوهاى عينىِ ارزش‏هاى دينى و اخلاقى به جوانان ارائه مى‏نمايد. اميدوارم كه خداوند منّان، اين مجموعه را از جذّابيت لازم براى مطالعه جوانان عزيز، برخوردار نمايد.

گفتنى است آنچه در اين حكمت‏نامه آمده، متن مهم‏ترين رهنمودهاى قرآن و احاديث اسلامى براى جوانان است كه شرح آنها، نياز به كتاب‏هاى مستقل در زمينه‏هاى مختلف مسائل جوانان دارد و از اين رو، اميد است كه اين مجموعه، نه تنها براى جوانان، بلكه براى پژوهشگران و مسئولان امور تربيتى، مفيد و كارساز باشد.

در اين‏جا بر خود لازم مى‏دانم از همه كسانى كه در آماده‏سازى اين حكمت‏نامه با

______________________________
(۱) اين كتاب در سال ۱۳۷۹ توسّط انتشارات دار الحديث به طبع رسيد و به زبان‏هاى عربى، انگليسى، اسپانيولى، تركى استانبولى و اردو، ترجمه شده و به دليل استقبال علاقه‏مندان، بويژه نسل جوان، تا كنون بارها تجديد چاپ شده و تا كنون، حدود ۲۶۰ هزار نسخه از آن، منتشر گرديده است.

 نگارنده همكارى داشته‏اند، بويژه فاضل ارجمند آقاى احمد غلامعلى و همچنين آقاى محمّد نورى كه در تهيه پرونده پژوهشى جهت تحليل‏ها مرا يارى داد، صميمانه سپاس‏گزارى نمايم. افزون بر اين، زحمات استاد گران‏قدر حجة الإسلام و المسلمين جناب آقاى مهدى مهريزى را كه با ترجمه زيباى خود، فهم آيات و روايات اين مجموعه را براى پارسى زبانان ميّسر ساخت، ارج نَهم و از خداوند متعال، مسئلت دارم كه پاداشى درخور فضل خود به همه آنان، عنايت فرمايد.

محمّد محمّدى رى‏شهرى‏

۲۹ بهمن ۱۳۸۲

۲۷ محرّم ۱۴۲۵