هندسه دانش های قرآنی ، حدیثی

هندسه دانش های قرآنی ، حدیثی

دکتر مجید معارف

دکتر حامد شریعتی نیاسر

در این درسنامه تلاش شده تا به نحو اجمال مروری کلی بر تمامی دانش های قرآنی و حدیثی شده و هر یک به نحو اختصار معرفی گردد.

مقصود از هندسه دانش های قرآنی حدیثی در واقع دسته بندی این دانش ها و معرفی اجمالی و بیان فروع و شقوق مختلف هر یک از آنها و نیز تبیین جایگاه هر یک از دانش ها در کنار دیگر دانش های متناظر یا مربوط به خود است.

در این درسنامه تلاش شده تا به نحو اجمال مروری کلی بر تمامی دانش های قرآنی و حدیثی شده و هر یک به نحو اختصار معرفی گردد.

مطالب این کتاب در سه بخش اصلی دانش های مشترک قرآن و حدیث (درس دوم تا هفتم)، دانش های اختصاصی قرآن (درس هشتم تا یازدهم) و دانش های اختصاصی حدیث (درس یازدهم تا پانزدهم) همراه با فصلی مقدماتی که به کلیات این مباحث می پردازد به شرح زیر تنظیم شده است:

درس اول: کلیات و مباحث مقدماتی شامل: مباحثی چون تعریف هندسه دانش های قرآنی و حدیثی، اهمیت و ضرورت آشنایی با قرآن و حدیث و دانش های مربوط به هریک، تعریف علوم قرآن، اعتبارات گوناگون علوم قرآنی و تمایز آنها با یکدیگر، تعریف علوم حدیث، رابطه قرآن با حدیث، تعامل قرآن و حدیث با دیگر دانش ها (معرفی برخی زمینه های تحقیقات میان رشته ای)، معرفی برخی از مهم ترین نرم افزارهای کاربردی قرآنی حدیثی؛

درس دوم: ساختارشناسی قرآن و حدیث ۱ (شناخت شناسنامه ای قرآن) شامل: مباحثی چون: جایگاه قرآن در روایات و منابع اسلامی، اسامی و اوصاف قرآن، اجزا و تقسیمات قرآن، حجیت و اعتبار ظواهر قرآن، واژه شناسی قرآن (دانش مفردات)؛

درس سوم: ساختارشناسی قرآن و حدیث ۲ (ساختارشناسی حدیث، اعتبار و حجیت) شامل: اسامی و اوصاف حدیث، اجزای حدیث، حجیت حدیث (سنت) و اعتبار شرعی آن، واژه شناسی حدیث؛

درس چهارم: گونه شناسی متن قرآن و حدیث و دانش های ناظر بر آن شامل: مباحث ناسخ و منسوخ، عام و خاص، مطلق و مقید و محکم و متشابه در قرآن و حدیث؛

درس پنجم: پیشینه شناسی قرآن (دانش تاریخ قرآن) شامل آغاز نزول قرآن، دانش مکی و مدنی، دانش اسباب النزول، جمع قرآن و دانش های ناظر بر آن، جمع قرآن در ادوار مختلف تاریخی، دانش قرائات، قرائت قرآن در ادوار مختلف تاریخی، تأسیس قرائات هفتگانه؛

درس ششم: گذری بر مطالعات قرآنی، حدیثی خاورشناسان شامل: تعریف خاورشناسی، انگیزه های خاورشناسان، جریان شناسی خاورشناسان، قرآن پژوهی خاورشناسان، حدیث پژوهی خاورشناسان؛

درس هفتم: وحی و ماهیت شناسی آن شامل: مباحث وحی از نظر لغوی و اصطلاحی، ماهیت و منشأ وحی از نظر دانشمندان اسلامی و خاورشناسان و روشنفکران مسلمان معاصر، اقسام وحی؛

درس هشتم: اعجاز قرآن و وجوه آن شامل: تعریف معجزه در لغت و اصطلاح، وجوه اعجاز و دیدگاه های ناظر بر آن، تحدی قرآن، نظریه صرفه؛

درس نهم: تحریف ناپذیری قرآن شامل: تعریف تحریف در لغت و اصطلاح، اقسام تحریف، دیدگاه های مختلف درباره عدم تحریف قرآن، صیانت قرآن از تحریف و ادله آن؛

درس دهم: دانش تفسیر شامل: تعریف تفسیر، چیستی تفسیر، تفاوت تفسیر و تأویل، اهمیت و ضرورت دانش تفسیر، انواع تفسیر، اقسام تفسیر به اعتبار آیات و به اعتبار روش ها، برخی منابع تفسیری فریقین؛

درس یازدهم: پیشینه شناسی حدیث شامل: اهمیت و ضرورت پرداختن به دانش تاریخ حدیث، پیشینه دانش تاریخ حدیث، وضعیت نقل و نگارش حدیث در ادوار مختلف تاریخی (دوره پیامبر صلی الله علیه و آله، دوره پس از رحلت پیامبر، دوره متقدمان، متأخران)؛

درس دوازدهم: دانش مصطلح الحدیث، تخریج الحدیث، فقه الحدیث شامل: تعریف مصطلح الحدیث و مترادفات آن، محورهای دانش مصطلح الحدیث، شرایط راوی، تقسیمات حدیث، آداب نقل حدیث، شیوه های فراگیری حدیث (طرق تحمل) تعریف فقه الحدیث، اهمیت و جایگاه دانش فقه الحدیث، پیش نیازهای فهم حدیث، مبانی فهم حدیث، روش فهم حدیث، منابع فهم حدیث؛

درس سیزدهم: دانش غریب الحدیث، مشکل الحدیث و مختلف الحدیث شامل: دانش غریب الحدیث، اسباب غرابت حدیث، سیر تدوین کتاب های غریب الحدیث، فایده و ضرورت دانش مختلف الحدیث، اصطلاح شناسی مختلف الحدیث، عوامل اختلاف حدیث، گام ها و تلاش ها درحل اختلافات روایی، سیر مختلف الحدیث نویسی فریقین، روش های کلی در رفع تعارض اخبار؛

درس چهاردهم: دانش علل الحدیث، نقد الحدیث و موضوعات شناسی شامل: دانش نقد الحدیث، رابطه نقد الحدیث با دیگر دانش های حدیثی، برخی تألیفات در حوزه نقد الحدیث، اقسام نقد حدیث، قواعد نقد حدیث، اهم معیارهای نقد متن، دانش علل الحدیث، اصطلاح شناسی علل الحدیث، سابقه تاریخی نگارش در علم علل الحدیث، موضوعات شناسی، اصطلاح شناسی حدیث موضوع، اقسام موضوعات، راه های شناسایی احادیث موضوع؛

درس پانزدهم: دانش رجال و سندشناسی، طبقات و جرح و تعدیل شامل: تعریف دانش رجال، جایگاه علم رجال و رابطه آن با دیگر دانش ها، رجال وتراجم، رجال و جرح و تعدیل و درایة الحدیث، اهم منابع رجالی فریقین، جرح و تعدیل راویان و روش های حل تعارض، موضوع و ماهیت علم جرح وتعدیل، اصول کلی جرح و تعدی، الفاظ و عبارات جرح و تعدیل، تعارض جرح و تعدیل.