معنا شناسی مراتب معرفت در قرآن

معنا شناسی مراتب معرفت در قرآن

محمد رکعی

کتاب حاضر تلاش دارد تا به بررسی قرآنی حالت‏ های گوناگون معرفتی که در معرفت‏ شناسی معاصر با عنوان مراتب معرفت از آنها یاد می‏ شود بپردازد. این مراتب عبارت‌اند از: شک، ظن، یقین، اطمینان و دیگر واژه‏ های قرآنی هم‌ بسته آنها. بدین ترتیب، بررسی قرآنی مراتب معرفت، بررسی تعریف این مراتب، ماهیت و اسباب پیدایش آنها شامل عوامل روان‏ شناختی، معرفت‏ شناختی و یا سایر عوامل ایجادکننده هر یک از این مراتب است.

در همین راستا، بخش ‏های اصلی این نوشتار بر اساس همان ترتیبی تدوین یافته‏ اند که عموماً در معرفت‏ شناسی معاصر تنظیم می‏ شوند.

بخش اول شامل دو فصل واژه شک و فصل واژه های هم‏بسته آن است. در فصل اول پس از نگاهی مختصر به مفهوم‏ شناسی شک در علوم لغت، منطق و فلسفه، با روش معناشناسی وارد آیات قرآن شده است و تلاش شده است تا مفهوم‏ سازی قرآن از واژه شک را به دست آورد. در فصل دوم نیز به همین ترتیب ابتدا واژه‏ های ریب، مریه، زعم و حسبان در لغت و بیان مفسران آورده شده است. در ادامه نیز به صورت مختصر آیات حاوی واژه‏ های هم‌بسته شک با روش معناشناسی شناختی مورد تحلیل قرار گرفته است.

در بخش دوم کتاب که مربوط به واژه ظن است، با توجه به اینکه این واژه بازتاب گسترده‏ای در اصول فقه یافته، افزون بر بررسی لغوی، منطقی و تفسیری آن، مباحث معناشناختی علم اصول فقه نیز در مورد این واژه مطرح و آیات دربردارنده این واژه با روش معناشناسی تحلیل شده است.

بخش سوم نیز شامل دو فصل یقین و اطمینان است. در این بخش نیز، به همان ترتیبی که در فصل ظن عمل شده، ابتدا مباحث معنایی در علوم لغت، منطق، فلسفه و اصول فقه درباره یقین مطرح و سپس آیات قرآن در موضوع یقین با نگاه معناشناختی تدوین گردیده است.

در فصل اطمینان، ابتدا بر اساس قواعد معناشناسی، مصادیق اطمینان در قرآن استخراج و پس از آن مفهوم‌سازی آیات نشان داده شده است.

در بخش چهارم که به جمع بمدی محتوای کتاب اختصاص دارد، نتایج کلی تحلیل آیات قرآن با عنوان مقوله‌ بندی مراتب معرفت در قرآن تنظیم شده است. در این بخش، جایگاه هر یک از واژه ‏های مراتب معرفت در نسبت با یکدیگر و در نسبت با نظام معرفت‏ شناسی قرآنی مشخص شده با این توضیح که این جایگاه بر اساس الگوی مقوله‏ بندی منطق ارسطویی تنظیم نشده، بلکه از الگوی مقوله‌بندی شناختی بهره برده شده و نتایج عمدتاً متفاوتی نیز به دست آمده است.

با توجه به این رویکرد، پژوهش حاضر در چهار بخش سامان یافته است که به قرار ذیل می باشد:

بخش اول:شک و واژه های هم بسته در مفهوم سازی قرآنی

فصل اول: شک

فصل دوم: واژه های هم بسته شک در قرآن

بخش دوم:ظن در مفهوم سازی قرآنی

بخش سوم:یقین و اطمینان در مفهوم سازی قرآنی

فصل اول: یقین

فصل دوم: اطمینان

بخش چهارم:جمع بندی (مقوله بندی مراتب معرفت در قرآن)