حکمت نامه کودک

پيش‏گفتار

«رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَ جِنَا وَذُرّيتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا».[۱]

فرزند شايسته، خواسته طبيعى و فطرى همه انسان‏هاست. همه آرزو دارند فرزندانى سالم و صالح داشته باشند؛ فرزندانى كه روشنى‏بخشِ ديده و شادى‏بخش جان آنها باشند. حتّى انسان‏هاى ناشايسته نيز دوست دارند فرزند آنها خوب و شايسته باشد.

امّا همّت پرورش‏يافتگان در مكتب قرآن، از اين خواست طبيعى فراتر است.

آنها مى‏خواهند نه تنها فرزندانشان خوب و شايسته باشند؛ بلكه مى‏خواهند فرزندان آنها در كنار خانواده، پيشوا و سرمشقِ انسان‏هاى شايسته بشوند. آنان در مقام نيايش، به خداى مهربان، چنين مى‏گويند:

«رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَ جِنَا وَذُرّيتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا.

پروردگارا! به ما از همسران و فرزندانمان، آن ده كه مايه روشنى چشمان‏ما باشد، و ما را پيشواىِ پرهيزگاران‏گردان».

مسئله مهم اين است كه: چگونه مى‏توان به اين آرزوى بلند، دست يافت و زمينه اجابت اين دعا را در مورد فرزندان فراهم ساخت؟

پاسخ اين است كه پرورش فرزند شايسته، بر سه ركن اساسى استوار است. اين‏

______________________________
(۱). فرقان: آيه ۷۴.

اركان عبارت‏اند از:

۱. خانواده شايسته‏

۲. رعايت حقوق كودك‏

۳. وظيفه ‏شناسى كودك.

حكمت‏نامه كودك‏، ره‏نمودهاى قرآن و پيشوايان اسلام را درباره اين اركان، در سه بخش ارائه مى‏نمايد.

بخش اوّل، شامل چهار فصل است و در آن، مسئوليت جامعه اسلامى در ساماندهىِ خانواده‏هاى شايسته، نقش وراثت در خوش‏بختى فرزند، نقش تغذيه پدر و مادر در سلامت و سعادت فرزند، و نقش چگونگى انعقاد نطفه در آينده فرزند، از زبان پيشوايان اسلام بيان مى‏شود.

در بخش دوم، حقوق كودك از نگاه اسلام، در شش فصل ارائه مى‏گردد:

فصل اوّل، درباره حقوق نوزاد است. اين حقوق عبارت‏اند از: ۱. بزرگداشت تولّد، ۲. غسل ولادت، ۳. اذان گفتن در گوش راست و اقامه گفتن در گوش چپ، ۴. كام برداشتن با آب فرات و تربت سيّد الشهدا، ۵. انتخاب نام نيكو، ۶. تراشيدن سر و صدقه دادن هم‏وزن آن طلا يا نقره، ۷. عقيقه كردن، ۸. ختنه كردن.

فصل دوم، درباره حقوق كودك شيرخوار است. اين فصل، ره‏نمودهاى پيشوايان اسلام درباره تغذيه كودك از شير مادر و يا دايه شايسته و ضرورت احترام به احساسات نوزاد را بيان مى‏نمايد.

در فصل سوم، تعليم و تربيت كودك، به عنوان مهم‏ترين حقوق كودك، مورد بررسى قرار مى‏گيرد و نكات مهمّى درباره اهمّيت تعليم و

تربيت كودك و مسئوليتى كه دولت اسلامى و خانواده‏ها در اين زمينه دارند و از همه مهم‏تر، روش تربيتى اسلام ارائه مى‏گردد.

در فصل چهارم، اخلاق تربيت، مانند: مهربانى با كودك، احترام به كودك، سلام كردن به كودك، عدالت رفتارى ميان فرزندان، وفا به وعده داده شده به كودك و شاد كردن او، به عنوان حقوق تربيتى كودك، مطرح مى‏شود.

در فصل پنجم، توجّه مربّيان به نقش آراستگى و ارضاى حسّ زيبايى‏طلبى كودك، و همچنين نقش بازى در رشد كودك، جلب مى‏گردد.

در فصل ششم، تأكيد بر دعا براى فرزندان و نهى از نفرين كردن آنها، بيانگر نقش تربيتى دعا در كنار برنامه‏ريزى و تلاش است. لذا از آن به عنوان يكى از حقوق كودك، ياد مى‏شود. دعاى امام سجّاد عليه السلام براى فرزندانش كه در پايان اين فصل آمده، ره‏نمود ارزنده‏اى براى خانواده‏هاى مسلمان است.

بخش سوم، اختصاص به وظايف كودك دارد. بر مربّى شايسته، لازم است علاوه بر انجام دادن وظايفى كه در بخش اوّل و دوم اين مجموعه آمده، زمينه وظيفه‏شناسى كودك را نيز فراهم سازد. اين بخش، در چهار فصل، ره‏نمودهايى را در زمينه وظايف شخصى كودك، وظايف او در برابر پدر، مادر، آموزگار، بزرگ‏تر از خود و دوستان، تقديم مى‏دارد.

گفتنى است كه مخاطبان اين كتاب، عبارت‏اند از: خانواده‏ها، مربّيان امور تربيتى كودكان و پژوهشگران تعليم و تربيت كودك. بنا بر اين، كودكان، مخاطب مستقيم اين مجموعه نيستند.

نكته ديگر، اين كه تلاش كرده‏ايم اين نوشتار، جامع متنِ مهم‏ترين ره‏نمودهاى قرآن و احاديث اسلامى در زمينه آموزش و پرورش كودك باشد.

همچنين، تحليل‏ها و توضيحات لازم درباره اين موارد، بدان افزوده گرديد.

امّا بى‏ترديد، شرح اين رهنمودها، نياز به كتاب‏هاى مستقل در زمينه‏هاى مختلف مسائل تربيتى كودكان دارد. از اين رو، اين مجموعه مى‏تواند سرمايه فرهنگى ارزنده‏اى براى تهيّه‏كنندگان كتاب‏هاى ويژه تعليم و تربيت كودكان باشد.

سپاس و تقدير صميمانه خود را به تمام همكاران عزيز و بزرگوارى كه در «پژوهشكده علوم و معارف حديث»، مرا در تأليف و تحقيق اين اثر مفيد و ارزشمند يارى دادند، بويژه فاضل ارجمند جناب آقاى عبّاس پسنديده- كه افزون بر همكارى در تدوين، ترجمه احاديث اين مجموعه را به عهده داشت- تقديم مى‏دارم و از خداوند منّان، براى همه آنان، پاداشى درخور فضل حضرتش، مسئلت دارم.

ربّنا! تقبّل منّا، إنّك أنت السميع العليم.

محمّد محمّدى رى‏شهرى‏

سوم تيرماه ۱۳۸۴

هفدهم جمادى اوّل ۱۴۲۶