گزیده دانش نامه امیرالمومنین علیه السلام

كتاب سترگ‏ دانش‏نامه امير المومنين عليه السلام‏، تلاشى ارزشمند در عرصه معرّفى امام على عليه السلام است. اين كتاب شريف، با تتبّعِ بسيار، موضوع‏بندى مناسب و تحليل‏هاى سودمند بر پايه قرآن، حديث وتاريخ، در طول هشت سال، تدوين گرديد و اكنون در ميان آثار مربوط به شخصيت آن امام همام، از جايگاه ويژه‏اى برخوردار است.
استقبالِ پژوهشگران و مجامع علمى از اين كتاب و تعلّق گرفتن جوايز و نشان‏هاى علمى- فرهنگى (از جمله: جايزه دومين دوره انتخاب كتاب سال ولايت) به آن، دليل اين ادّعاست.
گفتنى است متن اصلى كتاب، به زبان عربى وبا عنوان‏ موسوعة الإمام على بن أبى طالب عليه السلام فى الكتاب و السنة و التاريخ‏، در سال امام على عليه السلام (سال 1379 شمسى)، در دوازده جلد و ترجمه فارسى آن نيز با عنوان‏ دانش‏نامه امير المومنين عليه السلام بر پايه قرآن، حديث و تاريخ‏، در دوازده جلد، به همراه يك جلد «نمايه»، در سال 1381 شمسى منتشر گرديد. همچنين، نسخه سومى از اين كتاب كه هر دو متن پيشين را در خود داشت، با عنوان‏ دانش‏نامه امير المؤمنين عليه السلام (فارسى- عربى)، در چهارده جلد، در سال 1386، انتشار يافت.
نسخه كامل (فارسى- عربى) كتاب، مفصّل بود و تهيّه آن، براى عموم، دشوار مى‏نمود و برخى بخش‏هاى تخصّصى آن نيز مورد نياز عموم نبود. از اين رو، گزيده‏ آن، آماده شد تا كتاب از حالت تخصّصى به عمومى تبديل شود و بتوان آن را در يك جلد، منتشر كرد. براى اين منظور:
1. تمام عناوين اصلى و بيشتر عناوين فرعى حفظ شدند؛
2. تحليل‏هاى مهم و توضيحات اصلى حفظ و تلخيص گرديدند؛
3. جامع‏ترين و گوياترين احاديث، از منابع معتبرتر، در ذيل هر عنوان، انتخاب شدند؛
4. كلّيه توضيحات، از پانوشت‏هاحذف شدند؛
5. به ذكر يك منبع براى هر حديث در پانوشت‏ها اكتفا شد.
اكنون‏ گزيده دانش‏نامه امير المؤمنين عليه السلام‏، به سانِ آينه، موضوعات كتاب اصلى را اين گونه نمايان ساخته است:
بخش يكم: تبار امام على عليه السلام. در اين بخش، از نياكان امير مؤمنان و محيط رشد و زندگانى وى، پدر و مادر وى، نام‏ها و كنيه‏ها و لقب‏هاى وى، سيرت و صورت ايشان، ازدواج‏هاى امام عليه السلام، و زنان و فرزندان او، سخن رفته است.
بخش دوم: امام على عليه السلام باپيامبر صلى الله عليه و آله. اين بخش، نشان مى‏دهد كه امام عليه السلام، دوش به دوش پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، از بعثت تا رحلت، براى حاكميت اسلام كوشيد و در تمام صحنه‏ها همراه پيامبر خدا و در همه عرصه‏هاى دشوارى و خطر، پيشتاز بود.
بخش سوم: كوشش‏هاى پيامبر صلى الله عليه و آله براى رهبرى على عليه السلام پس از ايشان. در اين بخش، ولايت و امامت على بن ابى طالب عليه السلام در قالب تلاش پيامبر خدا صلى الله عليه و آله براى سعادت امّت، بازخوانى شده ودلايل عقلى و نقلى اثبات اين مدّعا كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، امّت را بى‏سرپرست و آينده امّت را بدون طرحى مشخّص، رها نكرده (بلكه با زمينه‏سازى‏هاى گسترده و ره‏نمودها، اشاره‏ها و صراحت‏هاى فراوان، آينده را به روشنى ترسيم نموده)، گزارش شده است.
بخش چهارم: امام على عليه السلام پس از پيامبر صلى الله عليه و آله. در اين بخش، زمينه‏ها و علل ناديده انگاشته شدن ره‏نمودهاى پيامبر صلى الله عليه و آله در باره آينده امّت و رهبرى امام على عليه السلام، بازشناسى و چگونگى و چرايى مواضع حكيمانه امام عليه السلام تبيين شده است.
بخش پنجم: سياست امام على عليه السلام. در اين بخش، زمامدارى امام عليه السلام، و اصلاحات ايشان و مبانى آن و بازتاب‏هاى اين اصلاحات در جامعه، آمده است.
بخش ششم: جنگ‏هاى امام على عليه السلام. در اين بخش، چرايى و چگونگى بر آمدن فتنه‏ها و نيز ريشه‏ها، روندها و پيامدهاى آنها، بررسى گرديده و همچنين فتنه‏هاى «ناكثين»، «قاسطين» و «مارقين» در رويارويى با حركت اصلاحى امام عليه السلام و موضع اصولى وانعطاف‏ناپذير آن بزرگوار در برابر حقوق الهى و حقوق مردم و ارزش‏ها، گزارش شده است.
بخش هفتم: روزگار سختى. اين بخش، مرثيه مظلوميت امير المؤمنين عليه السلام، و انعكاس فريادهاى تنهايى آن بزرگوار است. اين بخش، نشان مى‏دهد كه در اين روزگار، ديگر از آن رويكرد گسترده آغازين، خبرى نبود؛ مردم از حضور در جبهه‏ ها تن میزدند و فراخوانى‏هاىِ امام عليه السلام را پاسخ نمى‏گفتند. گلايه‏هاى مكرّر ايشان از مردم، نشان‏دهنده گرانْ‏جانى، دنيازدگى و سستى مردمان آن روزگار است.
بخش هشتم: شهادت امام على عليه السلام. گزارش پيشگويى پيامبر خدا صلى الله عليه و آله از شهادت امام على عليه السلام، و گفتار امام عليه السلام در باره شهادت خودش و مسائل مرتبط با آن (همانند:
چگونگى ترور، سخنان آموزنده امام عليه السلام از هنگام ترور تا لحظه شهادت، و ...)، در اين بخش آمده است.
بخش نهم: ديدگاه‏هايى در باره شخصيت امام على عليه السلام. در اين بخش، خواننده، شخصيت امام على عليه السلام را از منظر قرآن، پيامبر صلى الله عليه و آله، خود امام عليه السلام، اهل بيت عليهم السلام، همسران پيامبر صلى الله عليه و آله، اصحاب پيامبر صلى الله عليه و آله، ياران امام عليه السلام، شمارى از برجسته ‏ترين‏ شيفتگان و مدافعان و حتّى مخالفان و دشمنانش مى‏نگرد.
بخش دهم: ويژگى‏هاى امام على عليه السلام. ابعاد شخصيت امام عليه السلام و ويژگى‏هاى اعتقادى، اخلاقى، عملى، سياسى، اجتماعى و فكرى آن ابرمرد تاريخ، در اين قسمت آمده است.
بخش يازدهم: دانش امام على عليه السلام. على عليه السلام، برترين و ارجمندترين شاگرد مكتب محمّد صلى الله عليه و آله است. او كسى است كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، جانش را از دانش، آكَنْد و گستره حقايق را بدو نماياند و به گواهى صحابه و به تعبير متون حديث و سيره: «درهاى علم را بر روى او گشود». در اين بخش، با اندكى از آنچه ياد شد، آشنا مى‏شويم.
بخش دوازدهم: داورى‏هاى امام على عليه السلام. در اين بخش، از جايگاه امام على عليه السلام در داورى، به عنوان «أقضى الامّة (بهترين قاضى امّت)» و نمونه‏هايى از داورى‏هاى آن بزرگوار در زمان پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و روزگار خلافتش سخن به ميان رفته است.
بخش سيزدهم: كرامت‏هاى امام على عليه السلام. در اين بخش، نمونه‏هايى از قدرت معنوى، ولايت تكوينى و جلوه‏هاى خليفةُ اللهىِ آن امامِ انسان‏ها آمده است؛ نمونه‏هايى مانند: اجابت شدن دعاهاى ايشان، سخن گفتن ايشان از ناپيداها و ناديده‏ها (اخبار مَغيبات) و ....
بخش چهاردهم: مهرورزى به امام على عليه السلام. متون گزارش شده در اين بخش، نشان مى‏دهند كه دوست داشتن على عليه السلام، دوستى با خدا و پيامبر صلى الله عليه و آله بوده، واجب و عبادت ونعمت است و ريسمان محكم الهى و بهترين عمل و سرلوحه اعمالِ مؤمنان است.
بخش پانزدهم: دشمنى با امام على عليه السلام. متون احاديث معتبر فريقين، در اين بخش، نشان‏دهنده آن اند كه دشمنان على عليه السلام، از رحمت الهى به دورند و هلاكت آنان، قطعى است ودشمن داشتنِ او، نشانِ نفاق، فسق و شقاوت است.
بخش شانزدهم: ياران و كارگزاران امام على عليه السلام. در اين بخش، خواننده، با شرح حال و چگونگى شخصيتِ شمارى از ياران و كارگزاران امير مؤمنان، به اجمال، آشنا مى‏شود. موضع امام عليه السلام در برابر اصحاب و كارگزارانش، تأمّل‏برانگيز و درس‏آموز است.