مقتل پیوسته

مقتل پیوسته:

گزارش مستند واقعه عاشورا

محمدی ری شهری

متنی پیوسته، روان و قابل اعتماد از مجموع متون و نقل‌‌های موجود در دانش‌نامۀ امام حسین علیه السلام، که عاطفی و حزن‌‌انگیز و مناسب مَقتل بوده‌‌اند، به گونه‌‌ای متّصل و زنجیروار (روایتگرانه و بر پایۀ زمان وقوعْ). به همراه پنج نقشۀ اختصاصی دربارۀ محیط وقایع نهضت حسینی
قابل استفاده عموم مردم، بویژه: خُطبا، ذاکران، شُعرا، منقبت‌‌خوانان، تعزیه‌‌گردانان، برنامه‌‌سازان رسانه‌‌ای و گروه‌‌هایی از این دست.

فصل اوّل: پيشگویى در بارۀ شهادت امام حسین علیه السلام

فصل دوم: ماجرای مدینه

فصل سوم: ماجرای مکّه

فصل چهارم: ماجرای کوفه و شهادت مسلم بن عقیل

فصل پنجم: حركت امام علیه السلام از مكه تا رسیدن به کربلا

فصل ششم: رسیدن امام علیه السلام به کربلا

فصل هفتم: روز تاسوعا

فصل هشتم: شب عاشورا

فصل نهم: صبح عاشورا

فصل دهم: نگاهی به میدان نبرد

فصل یازدهم: شهادت ياران امام حسین علیه السلام

فصل دوازدهم: شهادت امام علیه السلام و خاندانش

فصل سیزدهم: حوادث پس از شهادت

فصل چهاردهم: ماجرای سرهاى مقدس شهيدان

فصل پانزدهم: روانه کردن خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله به کوفه

فصل شانزدهم: روانه کردن خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله از کوفه به شام

فصل هفدهم: روانه کردن خاندان پیامبر علیه السلام از شام به مدینه

فصل هجدهم عزادارى و گریه براى شهداى كربلا

فهرست تفصیلی

مقدمه کتاب

به قلمحجت الاسلام والمسلمین سید محمدکاظم طباطبایی،‌ رییس پژوهشکده علوم و معارف حدیث

الحمدُ لِلهِ، و الصلاةُ عَلی رَسولِ اللّٰه و أهلِ بَیتِهِ، و السَّلامُ عَلَی الحُسَینِ و عَلَی المُستَشهَدینَ بَینَ یَدَیه.

با توفیق الهی، افزون بر هفت سال پژوهش در ابعاد مختلف زندگی، شخصیت و نهضت امام حسین علیه السلام، در سال ۱۳۸۸ به ثمر نشست و در قالب مجموعه‌‌ای چهارده جلدی با نامدانش‌نامۀ امام حسین علیه السلام بر پایۀ قرآن، حدیث و تاریخ، منتشر گردید.[۱]در سال‌های بعد، آثار حسینی - عاشورایی دیگری همچونشهادت نامۀ امام حسین علیه السلام، به روش گزینش و تلخیص، از آن دانش‌نامۀ بزرگ، استخراج و منتشر شدند.
در ادامه،آیة اللّٰه ری شهری- رضوان اللّٰه علیه - که طرّاحی کننده و سرمؤلف دانش‌نامه بود و بخشی از عمر پر برکت خود را مصروف آن نموده بود، بر آن شد که مَقتَلی کاربردی فراهم آورَد که ضمن جامعیّت و اتقان، روان و خوش‌خوان نیز باشد. بدین ترتیب، متنی پیوسته و زنجیروار (پایبند به ترتیب تاریخی وقوع حوادث)، آماده و طیّ دو مرحله، به وسیلۀ ایشان بررسی و عنوان دهی گردید؛ اما با کمال تأسف، آماده‌‌سازی آن برای چاپ، در زمان حیات ایشان میسّر نگردید، تا امروز که به مدد الهی و با نام مقتل پیوسته، به دست نشر، سپرده می‌شود.[۲]

در بارۀ این کتاب، نکات زیر، جای تذکّر دارند:
۱. اساس کار، چه در متون نقل شده و چه در ضوابط حاکم بر کتاب، دانش‌نامۀ امام حسین علیه السلام است و کتاب حاضر، گزینشی از آن محسوب می‌شود. البته در دانش‌نامه، بیش از چهار هزار نقل و صدها پژوهش کوتاه و بلند آمده است؛ امّا در این جا به چند صد نقل (متن) و چند تلخیص (گزارش) از آن پژوهش‌ها - به اندازه‌‌ای که مورد نیاز مقتل بوده - بَسنده شده است. طالبان اطلاعات بیشتر و پژوهش‌های تفصیلی‌تر، می‌توانند به آن مجموعۀ بزرگ یا به شهادت‌‌نامۀ امام حسین علیه السلام ـ که دربردارندۀ متون نهضت و شهادت است ـ مراجعه نمایند.

۲. چنان که در مقدّمۀ دانش‌نامۀ امام حسین علیه السلام در بارۀ «منابع» به تفصیل، توضیح داده شده است، مبنای کار، اخذ از «منابع معتبر» بوده است و دست اندر کاران آن پژوهش، تنها منابع تألیف‌یافته تا پایان قرن نهم هجری را شایستۀ عنوان «منبع خبری نسبتاً معتبر» دانسته و منابع بعدی را در پژوهش خود، قابل اعتماد و اتّکا نشمرده و گزارش‌های آنها را نیز یاد نکرده‌اند. طبیعی است دیگرانی که به هر دلیل، این مبنا را نمی‌پذیرند، راه خود را می‌روند؛ امّا این مجموعه (دانش‌نامه و کتاب‌های مستخرج از آن)، به دلیل استقصای گسترده در منابع و متون کهن تا قرن نهم، برای این گروه نیز سودمند خواهد بود.

۳. شیوۀ کار در این کتاب (مقتل پیوسته) چنین بوده است که از مجموع متون و نقل‌های موجود در دانش‌نامۀ امام حسین علیه السلام، هر کدام که عاطفی و حزن‌انگیز و مناسب مَقتل بوده‌اند، گزینش و سپس به گونه‌ای متّصل و زنجیروار (روایتگرانه و بر پایۀ زمان وقوعْ) مرتّب شده‌اند، تا متن پیوسته، روان و قابل اعتمادی را شکل دهند که مورد نیاز عموم مردم، بویژه: خُطبا، ذاکران، شُعرا، منقبت‌خوانان، تعزیه‌گردانان، برنامه‌سازان رسانه‌ای و گروه‌‌هایی از این دست است. گفتنی است آنچه اکنون پیش‌روی خواننده قرار دارد، عیناً متن همان منابع کهن است، با نشانی‌های دقیق در پانوشت و بدون هیچ ‌گونه بازنویسی یا تصرّفی. نیز گفتنی است که در گزینش متن، هر جا میان جامعیّت و اتقان از طرفی و روانی و زیبایی متن از طرف دیگر تعارضی بوده، متن جامع‌تر و مُتقن‌تر، ترجیح داده شده است.

۴. گزارش‌های مستند و معتبر، امّا کم‌تر دیده و کم‌تر شنیده شده، در این کتاب، آن اندازه فراوان‌ اند که پدید آورندگان را در مسیر روایتگریِ پیوستۀ سوگ‌نامۀ سیّد الشهدا علیه السلام و یارانش، از چنگ زدن به هر گزارش نامعتبر یا غیر مستندی، بی‌نیاز ساخته‌اند. در نتیجه، توقّع می‌رود که مرثیۀ خوانان و سوگ‌سرایان نیز توانایی‌های خود را در بازگویی آنچه‌ کم‌تر دیده و شنیده شده‌ است، به کار گیرند.

۵. در ماجرای کربلا، گاه در بارۀ زمان و مکان وقوع حوادث، و گاه در ضبط نام افراد دوست و دشمن، اختلافاتی دیده می‌شود. تلاش پدیدآورندگان کتاب، این بوده که تا جای ممکن، متن معتبرتر را مبنا قرار دهند؛ امّا چون متون (گزارش‌ها)، عیناً مطابق منبع آمده‌اند، گاه، چنین اختلافاتی به چشم می‌خورد که گریزی از آنها نبوده است.

۶. در ترتیب عناوین و نحوۀ چینش آنها و نیز در به هم پیوستن متونِ برگرفته از منابع مختلف، تلاش شده است که سیر تاریخی ـ داستانی حوادث، حفظ شود؛ امّا گاه، بویژه در جزئیات، کشف روند واقعی و زمان حوادث، امکان‌پذیر نبوده و صرفاً آنچه «نزدیک‌تر به واقع» به نظر می‌رسیده، ملاک تدوین قرار گرفته است.

۷. از مَزایای دانش‌نامۀ امام حسین علیه السلام، در بر داشتن پنج نقشۀ اختصاصی دربارۀ محیط وقایع نهضت حسینی است که با هدفِ درک بهتر از گزارش‌های کهن و بالاتر بردن دقّت تحلیل‌‌ها، با مشارکت کارشناسان، تولید و منتشر شدند. این نقشه‌‌ها، به کتاب حاضر (مقتل پیوسته) نیز پیوست شده‌اند تا خوانندگان گرامی، برای فهم بهتر سیر حوادث و شناخت مکان‌هایی که نامشان در کتاب آمده است، به آنها مراجعه فرمایند.

۸. به نظر می‌رسد که تلاشی بدین روش و اثری بدین گونه، در حوزۀ مقتل‌نگاری، فاقد پیشینه و نمونه است. طبیعی است که این، کار را سخت‌تر کرده است و در نتیجه، خالی از خلل نخواهد بود. نسخه حاضر، به عنوان نشر آزمایشی به مخاطبان فرهیخته عرضه می‌شود. مستدعی است خوانندگان گرامی، پدید آورندگان این کتاب را از نقدها، پیشنهادها و رهنمود‌های خود، بهره‌مند سازند و بدین وسیله در پاداش اُخروی آن، سهیم گردند. انشاءاللّٰه از نظرات عزیزان در ویرایش بعدی متن استفاده خواهد شد.

امید که این اثر، به یاری خدا، در میان دوستداران اهل بیت علیهم السلام و خصوصاً سوگواران سیّد الشهدا علیه السلام ماندگار شود و از مرحوم آیة اللّٰه ری شهری و همکاران ایشان به یادگار بمانَد، بمحمّدٍ و آله!

محمد کاظم طباطبایی

پژوهشکدۀ علوم و معارف حدیث

۱۹ / ۰۴ / ۱۴۰۱

۱۰ ذی الحجه ۱۴۴۳ – عید قربان

[۱]. حجم این دانش‌نامه، بعدها و با افزوده شدن پیوست‌ها (ملحقات)، فهرست‌ها و نمایه، به شانزده جلد رسید.

[۲]. گفتنی است انتشار فعلی این اثر، آزمایشی است و با هدفِ گرفتن بازخورد از مخاطب انتخابی صورت می‌گیرد.

منبع