الکافی (16 جلدی)

الكافى( ط- دارالحديث)

در باره كتاب‏

كتاب« الكافى( ط- دارالحديث)»، حاوى مجموعه رواياتى در باب اصول و فروع دين است كه توسط محمد بن يعقوب بن اسحاق كلينى، جمع ‏آورى شده است و در مؤسسه دار الحديث، زير نظر حجة الاسلام، محمد حسين درايتى، از روى نسخه هاى متعدد تحقيق و تصحيح گرديده است.

مقام معظم رهبرى، در پيام خود به كنگره بين المللى مرحوم كلينى( ره)، در باره اين تصحيح، چنين فرمودند:« به نظر اين‏جانب، چاپ عرضه شده به مناسبت اين گنگره، به خاطر تصحيح فنى بسيار خوب، مراجعه دقيق به نسخه‏ هاى اصلى، ذكر گسترده نسخه ‏بدل‏ها، جدا كردن اسانيد از متن روايات و مزاياى ديگر، اثر برجسته و ارزش‏مندى است كه با سليقه به كار رفته در آن، ان‏شاءالله، يادگارى ماندگار خواهد بود.»

از آن‏جا كه در باره كتاب شريف« الكافى» در چاپ اسلاميه مطالبى به اجمال آمده است، در اين نوشتار، مطالبى در باره طبع دار الحديث ارائه مى‏شود:

كتاب« الكافى»، در چاپ قبلى( اسلاميه) در ۸ جلد و در ۴۵۸۵ صفحه تنظيم گرديده و در اين چاپ، در ۱۵ جلد و مجموعاً ۱۱۸۰۳ صفحه عرضه شده است.

تا كنون، ۱۶۰۷ نسخه خطى از اين كتاب، شناسايى شده است كه عمده اين نسخه ‏ها؛ يعنى بيش از هزار نسخه، مربوط به قرون دهم و يازدهم؛ يعنى عصر صفوى است و اين، نشان ‏دهنده اين است كه در آن زمان، علمايى بوده‏ اند كه به تكثير نسخه ‏هاى« الكافى» اهتمام داشته ‏اند و علامه مجلسى از بارزترين و مهم‏ترين افراد اين گروه است.

با ورود ابزار جديد بين حديث ‏پژوهان و محققان و گسترش حرفه تحقيق و تصحيح كتاب، بسيارى به اين نتيجه رسيدند كه« الكافى»، به‏ عنوان يكى از معتبرترين منابع حديثى شيعه، نيازمند تحقيق جديد است؛ به علاوه اينكه در ۵۵ سال اخير، هيچ كار جدّى در باره آن انجام نگرفته بود و فقط برخى، با هدف تجارى، شكل كار و نوع چاپ آن را تغيير داده بودند.

در ابتداى طبع دار الحديث، ابتدا، ارشادات و توجيهاتى از سوى حضرت آية الله شبيرى زنجانى، در مورد تصحيح كتب حديثى، به ‏ويژه كتاب« الكافى»، ذكر شده و سپس تقريظ حضرت آية الله سبحانى درج گرديده است.

در المدخل كه به قلم محمد حسين درايتى، رقم خورده است، از اين مباحث، سخن به ميان آمده است:

زندگى‏نامه گسترده شيخ كلينى، معرفى تفصيلى كتاب« الكافى»، توضيح مراحل گوناگون در كار تصحيح و تحقيق و چاپ« الكافى» و ارائه نمونه ‏هايى مصور از نسخه ‏هاى خطى آن.

معمولاً در تصحيح‏ها به يك نسخه مرجع و اصلى مراجعه مى‏شود، اما در جريان تصحيح« الكافى»، چنين نسخه ‏اى يا نسخه منتخب وجود نداشته است؛ از همين رو تعدادى از نسخه ‏ها براى مقابله انتخاب و آنكه بيشتر از همه با قواعد عربى و اصول نگارش حديث، سازگارتر بوده، انتخاب شده است.

تمام بخش‏هاى كتاب، با ۷ تا ۱۲ نسخه و در مواردى خاص با ۱۸ نسخه، به ‏طور كامل مقابله شده كه در پاورقى، به اين نسخه‏ ها اشاره شده است. علاوه بر نسخى كه توسط خود دار الحديث شناسايى گرديده، از مجموعه نسخى هم كه حضرت آية الله شبيرى، بر اساس آنها، يك دوره كافى خودشان را تصحيح كرده و تعليقات فراوانى بر آن زده‏ اند، استفاده شده است.

برخى از روايات كافى كه ظاهراً به ‏صورت مرسل نقل شده، از طريق مشابه‏ يابى، مسند گرديده است؛ به‏طور مثال، سند روايت شماره ۱۹۴۲ كه به اين صورت است:« عنه عن ابن فضال عن ابن بكير عن بعض اصحابنا عن ابى عبد الله( ع)» و به تعبير رجاليون، به ارسال مبتلاست، با مشابه ‏يابى معلوم شده است كه مرحوم كلينى متن همين روايت را در حديث شماره ۲۴۲۷، با يك سند ديگرى كه مشكل ارسال ندارد، نقل كرده است.

مشابه ‏يابى در حوزه متن، داراى فوايدى است كه يكى از آنها، شناخت تحريفات مى‏باشد؛ به‏ عنوان مثال، روايتى در كتاب فضل القرآن كافى داريم كه مى‏گويد: قرآن نازل شده بر پيامبر، مشتمل بر ۱۷ هزار آيه بوده است. برخى، اين روايت را مستمسك قرار داده و به شيعه اشكال وارد مى‏كنند كه شما قائل به تحريف قرآن هستيد. با مشابه‏ يابى در مرحله مقابله با نسخ، معلوم شده است كه در دو نسخه از نسخه ‏ها، خلاف اين متن گزارش شده و تعبير« عشر» ندارد و به‏صورت« سبعة آلاف»( هفت هزار) آمده است.

چون تعارض روايات فقهى امرى كاملاً طبيعى است و مرحوم كلينى، طبق مبناى خود، به برخى روايات معارض اشاره نكرده است، در اين اثر در مشابه‏ يابى، در صورت برخورد اختلاف حديث با روايات معارض، در پانوشت آمده است تا مخاطب وقتى به اين گروه از مصادر مراجعه مى‏كند، بتواند به احاديث معارض هم دست يابد.

مجموعه اطلاعاتى كه در تعليقات سندى آمده، يك دايرة المعارفى است كه مى‏تواند مخاطبين سندپژوه و حديث‏ پژوه را در دو امر كمك كند:

۱. در اصل قواعد سندشناسى كافى، چون سعى شده سبك‏ شناسى اسناد كافى در تعليقات به خوبى نمود پيدا كند؛

۲. در قواعد و قوانين شناخت تحريف؛ در واقع، اگر كسى با هدف استخراج قواعد تحريف و تصحيف، به اين مجموعه رجوع كند، مى‏تواند مجموعه ‏اى از قواعد تحريف و تصحيف را براى تعامل با ديگر اسناد كتب حديثى شناسايى نمايد.

براى شرح الفاظ مبهم، به كتب لغت و شروح مراجعه شده است و در اين خصوص، اولويت‏ بندى بر حسب تاريخ و اعتبار آن كتب بوده است، لذا در مرحله اول، به صحاح جوهرى و نهايه ابن اثير و در مراحل بعدى به مصباح المنير، قاموس المحيط و لسان العرب مراجعه شده است و سعى بر اين بوده است كه در شرح الفاظ، معناى لفظ با توجه به سياق حديث ذكر شود.

به لحاظ شكلى براى كتاب‏ها، ابواب و احاديث« الكافى»، شماره مسلسل گذاشته شده و اين موضوع، براى اولين بار در چاپ اين كتاب اتفاق افتاده است. سندها از متن روايت جدا و با قلم( فونت) متفاوتى چاپ شده است، چون براى برخى افراد كه به اين كتاب مراجعه مى‏كنند، فقط سند مهم است و برخى هم اصلاً با سند كارى ندارند و مى‏خواهند روايت را ببينند و اين مسئله، به هر دو گروه كمك مى‏كند.

از آن‏جا كه مرحوم كلينى، گاهى بياناتى را به‏ عنوان توضيح، در ذيل روايت آورده، تمام بيانات وى، چپ‏ چين و قلمش ريزتر شده است تا مخاطب بداند اين مطلب، خارج از روايت است.

منابع‏

۱. مقدمه و متن كتاب.

۲. پايگاه اطلاع‏ رسانى مؤسسه علمى- فرهنگى دار الحديث، گفت ‏وگو پيرامون تصحيح اصلى‏ترين منبع حديثى شيعه، ۱۸ ارديبهشت ۱۳۹۰.